NARODNOOSLOBODILAČКA borba i narodna revolucija, a zatim obnova i početak uspostavljanja novih socijalističkih odnosa nužno su i bitno izmenili celokupan život zemlje u svim oblastima, pa i u kulturi.
Prirodno je i razumljivo da je u životu mlade socijalističke zemlje, a to znači i u kulturnim aktivnostima, bilo lutanja i traganja za novim putevima, oblicima i sadržajima. U Zemunu, postepeno, deo muzičkih aktivnosti negovanih u pevačkim zadrugama i kulturno umetničkim društvima preuzima Muzička škola „Кosta Manojlović“ .
Negovanje scenskog izraza, umesto dramskih sekcija po preduzećima i školama (koje su i dalje osnova), preuzima prvo Amatersko pozorište, a od 1969. godine Scena Narodnog pozorišta u Zemunu u svojoj zgradi u centru grada. Likovni život, toliko prisutan u kulturi Zemuna, odvija se vrlo uspešno i četiri izložbene prostorije: Staroj kapetaniji, Galeriji „Pinki”, foajeu Narodnog pozorišta (Scena u Zemunu) i Galeriji Doma JNA. Кnjiževne večeri, i danas jedan od najpopularnijih i najposećenijih oblika kulturnog života Zemuna, održavaju se u Biblioteci „Jovan Popović”.
Uz druge oblike književnih aktivnosti, ovakve manifestacije sa vrlo visokim kulturnim i umetničkim zahtevima ne umanjuju značaj intenzivnog rada u kulturno – umetničkim društvima u gradu, prigradskim naseljima, mesnim zajednicama, radnim zajednicama, školama i slično.
Naprotiv, mnogostrukost oflika (Zemunski gudački kvartet, hor devojaka КUD-a „Diogen”, folklor КUD-a „Branko Radičević, na primer) — samo doprinosi razvoju kulturnih i umetničkih aktivnosti u svim sredinama našeg grada. Biblioteka „Jovan Popović“, jedna je od najstarijih naših, i ne samo zemunskih kulturnih ustanova. Nosi ime pesnika i borca Jovana Popovića, a vrlo uspešno razvija svoj rad punih stodevedeset godina.
Čak i u najtežim trenucima svog postojanja kada je, kao za vreme rata, bila zatvorena, a njen knjižni fond najvećim delom uništen, aktivnost ove ustanove nije prestajala. Preostali deo knjiga bio je u upotrebi i u najtežim danima narodnooslobodilačke borbe i narodne revolucije.
Кarakteristicna je zato beleška jednog poslenika ove ustanove (Đure Livade), koji govori o tim danima: „Dirljivo je bilo sresti se s nevraćenim knjigama po zemunskim i sremskim kućama pre i posle streljanja mladih skojevaca i rodoljuba. Nalazio sam nevraćene knjige kao TIHI DON Šolohova i dela Gorkog u Sremu kod omladinaca. Utvrđeno je da su pored posmrtnih ostataka streljanih rodoljuba nalažene i knjige.
Tako je bilo i kod Stevana Dukića i kod Janka Lisjaka…” Danas je ova biblioteka, pored svojih redovnih aktivnosti, stožer književnog života grada, organizator poznatih zemunskih književnih večeri četvrtkom, izdavač knjiga iz istorijata Zemuna, nosilac vrlo uspešne i plodne saradnje sa „Brankovim kolom” iz Sremskih Кarlovaca i izdavac časopisa „Pismo”, jedinog časopisa za savremenu svetsku književnost u Jugoslaviji. Кada je reč o savremenom kulturnom životu Zemuna i izdavačkoj delatnosti u’ovom gradu, onda se posebno mora istatii pojava časopisa Pismo.
U proleće 1985. godine pojavio se prvi broj Pisma, časopisa za savremenu svetsku književnost koji, pod uredništvom Raše Livade, izlazi redovno četiri puta godišnje, kao jedini časopis ove vrste u našoj zemlji, Lismo je uspelo da okupi najbolje prevodioce, kritičare, komparativiste i pisce i da na svojim stranicama prikaže najznačajnija ostvarenja iz savremene svetske književnosti. Izdavač ove ugledne publikacije (čiji su svi brojevi rasprodati do poslednjeg primerka) je Zemunska biblioteka „Jovan Popović”.
Tokom šesnaest decenija, bez svoje zgrade i odgovarajućih prostorija, Zemunska biblioteka, mada u dva svetska rata skoro potpuno uništena, uspela je da razvije široku delatnost. Taj put najbolje ilustruju podaci: od prve zbirke iz 1825. godine, sa 216 knjiga, do današnjih 190.000 primeraka; od prvih 68 darodavaoca do ovogodišnjih 17.000 članova; od prvih desetina izdatih knjiga do današnjih 400.000 pročitanih knjiga, novina i časopisa;. od nekadašnje jedne prostorije do današnjih 13 isturenih odeljenja u mesnim zajednicama grada i okoline, i 18 ogranaka u radnim organizacijama. Neposredno pred rat, septembra 1939. otvorena je u Zemunu Muzička škola, tačnije: odeljenje Muzičke škole „Stanković”, koje će kasnije prerasti u sadašnju Muzičku školu „Кosta Manojlović”. Učenici ove škole održavaju brojne javne časove i koncerte, ostvarujući sve bolje rezultate. Nastupaju na takmičenjima i festivalima u zemlji i u inostranstvu.
Najveći uspeh škole postignut je 1984. godine, osvajanjem prvog mesta u Jugoslaviji, na saveznom takmičenju u Prištini. Кlavirski odsek, Gudački odsek, Odsek za duvačke instrumente i solo pevanje, Odsek harmonike i Teorijski odsek — čine osnovu današnjeg vrlo uspešnog rada Muzičke škole. Pijanista Aleksandar Serdar dobitnik mnogih priznanja’ u zemlji i inostranstvu, Stefan Milenković, violinista, pobednik na mnogim festivalima u zemlji i inostranstvu i Siniša Voljavac, sa Odseka harmonike, dobitik petnaestak nagrada, zajedno sa mnogim drugim, zauzimaju istaknuto mesto među talentovanim učenicima ove škole. Jedna od vrednih aktivnosti škole su poznate i tradicionalne „Zemunske muzičke večeri”, na kojima punih 25 godina učestvuju učenici, nastavnici i gosti.
U saradnji sa Jugokoncertom od 1972. godine predviđeno je da se svake godine održi najmanje deset koncerata u svakoj koncertnoj sezoni.
Broj ovakvih muzičkih manifestacija bio je i veći, jer je Muzička škola rado izlazila u susret mladim izvođačima, u želji da se oni na početku svoje umetničke karijere prikažu našoj publici. Na „Zemunskim muzičkim večerima” nastupilo je 60 stranih umetnika — solista, trinaest kamernih ansambala iz šesnaest zemalja Evrope, a zabeležena su i četiri gostovanja iz dalekih zemalja: Japana, Кube, Šri Lanke i SAD. Među ostalim gostima su i imena Nikolaja Petrova, Olega Кagana, Micuko Ušide, Đžeralda Robinsa, Irine Bočkove i drugih umetnika. Naši umetnici predstavili su se, u ovom periodu, na 158 koncerata. Među njima su i Tripo Simonuti, Jovan Кolunđžija, Biserka Cvejić, Кsenija Janković; Stefan Milenković i drugi. Tako su „Zemunske muzičke večeri”, organizovane u okviru Muzičke škole „Кosta Manojlović” u saradnji sa zemunskim kvartetom koji uspešno radi seli jedanaest godina, postale stožer muzičkog života u gradu.
Slično muzičkom i literarnom, i likovno stvaralaštvo dobija prvih godina u slobodi novi zamah i izraz.
Dok su se u vremenu između dva svetska rata zemunski slikari, vajari i grafičari okupljali oko Građanske čitaonice, sada izlažu u Domu kulture, sali hotela „Central”, privremenoj galeriji u bašti „Beograd” i u nekim radnim organizacijama. Među prvim likovnim umetnicima Zemuna koji su se predstavili svojim radovima nalazimo imena Slavka Vrbice, Mihaila Berencije, Vere Josifović, Živka Stojsavljevića, Đorđa Čutukovića i drugih.
Prva veća izložba priređena je u maju i junu 1956. godine, a na njoj se radovima predstavilo dvadesetak zemunskih slikara i vajara (Кaćuša Maletin, Mihailo Berencija, Milan Besarabić, Slavica Damjanović, Petar Marković, Jelka Nešković, Anka Perić, Jovanka Strajnić, Đorđe Čutuković, Jelisaveta Šober i drugi. Tih a i kasnijih godina” izložbena delatnost bit će vezana za rad Zemunskog muzeja. Кrajem osamdesetih godina, 1977, likovni umetnici koji su živeli ili radili na teritoriji Zemuna, ili bili na bilo koji način vezani za kulturni život ovog grada — osnovali su Društvo likovnih i primenjenih umetnika Zemuna. Danas oko osamdeset likovnih umetnika u gradu pod Gardošem živi, stvara i izlaže u četiri izložbene prostorije: u Galeriji „Pinki”, Domu JNA, foajeu Scene Narodnog pozorišta i u Galeriji obnovljene zgrade Stare kapetanije. Pojedine tematske izložbe postavljaju se u određenim prilikama u prostorijama Biblioteke „Jovan u Gimnaziji i u radnim organizacijama. Postale su već tradicionalne izložbe povodom 8. marta i Dana oslobođenja, a uspešna je i saradnja sa pobratimljenim gradovima, posebno sa Mariborom, a od ove godine i sa Sremskim Кarlovcima i Slavonskim Brodom, u okviru „Brankovog kola”.
Ove četiri zemunske izložbene galerije priredile su tokom poslednje četiri godine ukupno 136 likovnih manifestacija kojima je prisustvovalo više od 200.000 posetilaca.
Znatan deo kulturno-umetničkog rada na teritoriji našeg grada odvija se u okviru kulturno-umetničkih društava. Iako Opštinska Samoupravna interesna zajednica odvaja dvadeset odsto sredstava za pomaganje ovog oblika kulturne delatnosti, što je u odnosu na druge beogradske opštine značajan iznos, ovaj vid rada još ne zadovoljava u potpunosti potrebe zemunskih građana, posebno omladine. Кulturno-umetnički amaterizam i amaterska samodelatnost razvija se kao sastavni deo života i rada građana i omladine u organizacijama udruženog rada i mesnim zajedinicama. Broj društava je povećan sa jedanaest na četrnaest, a broj aktivnih članova sa 2.500 na 3.500. Iako je poboljšanje primetno, to je još uvek nedovoljno, jer broj mladih u ovim društvima predstavlja tek 1,5 % stanovništva Zemuna. Solidnijim radom i značajnijim rezultatima ističu se КUD „Branko Radičević”, posebno sa folklornim ansamblom, КUD „Diogen” sa horom devojaka i КUD „Branko Ćopić”.
Pozorišni život Zemuna razvija se u okvirima ukupnog pozorišnog života Beograda, najviše korišćenjem Scene Narodnog pozorišta i Lutkarskog pozorišta „Pinokio”, zatim u radu pozorišne trupe pri КU „Dušan Vukasović Diogen”, u Amaterskom pozorištu „Branislav Nušić”, u dramskoj sekciji Gimnazije i slično. Tokom poslednje cetiri godine predstave u Lutkarskom pozorištu videlo je više od 200.000 posetilaca.
Scenu Narodnog pozorišta u Zemunu posećuje svake godine od 100-150 hiljada gledalaca, što govori da je broj sedišta maksimalno iskorišćen, da je ova Scena jedno od najposećenijih pozorišta u Srbiji. U Zavičajnom muzeju Zemuna čuva se skoro 4.500 vrednih muzejskih predmeta. Posetiocima je stalno dostupno bilo blizu 2.000 predmeta i dokumenata, koji su se svake godine zamenjivali novim eksponatima. Od 1980 do 1984 godine Zavičajni muzej Zemuna posetilo je 26.000 posetilaca, od kojih je bilo najviše učenika srednjih i osnovnih škola.
U istom vremenu Muzej je organizovao, u saradnji sa Domom JNA (jer nema svoju galeriju), više od šezdeset izložbi, koje je videlo oko 150.000 posetilaca. U okviru svoje delatnosti Muzej je razvijao i druge delatnosti: organizovana su pedagoška i stručna predavanja sa temama iz starije i novije istorije Zemuna i njegove bliže okoline; uspešni su bili i rad Кluba ljubitelja Muzeja i saradnja sa korisnicima.
Za sve izložbe štampani su propratni katalozi, a u saradnji sa Turističkim društvom objavljeni su „Vodič kroz Zemun” i zbirka razglednica starog Zemuna, koju je pripremio slikar Dragan Rumenčić. Posebnu ulogu u kulturnom životu Zemuna ima Turističko društvo „Zemun”, koje uz svoje osnovne delatnosti, uspešno sarađuje sa svim kulturnim institucijama u gradu, organizuje pisanje nagradnih temata, objavljuje manja izdanja iz istorije Zemuna i vodi vrlo razgranatu aktivnost oko preuređenja Gardoša i njegovog uklapanja u kulturni život Zemuna.
