Visoke stope rasta od 1961. do 1966. godine

OPŠTE karakteristike perioda pripreme za privrednu reformu osećale su se i u Zemunu, koji je sa svojom privredom i društvenim delatnostima beležio visoke stope rasta.

Propisi koje je Savezna narodna skupština usvojila marta 1961. doneti su s kamerom da se ojača samostalnost radnih kolektiva u raspodeli dohotka na lične dohotke i sredstava akumulacije. Namera je bila i da se postignu stabilniji odnosi u pogledu izdvajanja sredstava za opšte potrebe.

Međutim, jedno su bile namere, a drugo stvarni tokovi, pa je i na zemunsku privredu uticala opšta pojava — najpre ekonomske razlike između grana, grupacija i preduzeća, zatim izjednačenja u raspodeli visokih ličnih dohodaka,nezavisno od porasta produktivnosti.

U periodu 1961-1966. godina Opštinska skupština je najviše pažnje posvetila privrednom razvoju i ekonomskim kretanjima u komuni. Uporedo s tim, pažnja je posvećivana i razvoju komunalno-stambene oblasti, zdravstva i socijalne politike, kulturno-prosvetne oblasti, a razmatrana su i pitanja koja se tiču opšte uprave i unutrašnjih poslova.

Na zajedničkim sednicama oba veća (71) i odvojenim sednicama Opštinskog (12) i Veća radnih zajednica (16) na dnevnom redu bilo je ukupno 1.266 tačaka. I u ovom periodu Zemun je nastavio posleratni svestrani razvoj.

Na teritoriji Opštine Zemun 1961. godine bilo je 95.890 stanovnika, a 1966. godine broj stanovnika je porastao na 130.300.

Beleži se stalno opadanje poljoprivrednog stanovništva, tako da je 1966. godine bilo samo 11.200 poljoprivrednika. (Obradive površine iznosile su 43.872 hektara, od čega u društvenom sektoru 23.201 hektara, a 20.671 hektar bio je vlasništvo individulanih posednika). Na teritoriji opštine Zemun u školskoj 1960/1961. godini bilo je 20 osnovnih škola sa 500 odeljenja, 529 nastavnika i 13.904 učenika, a 1965/1966. godine — 27 osnovnih škola sa više od 500 odeljenja i 17.245 učenika. Školske 1960/1961. godine bilo je 6 srednjih škola sa 83 odeljenja i 2.574 učenika, odnosno 174 nastavnika.

Školske 1965/1966. godine broj odeljenja se povećao na 143, učenika na 4.890, a nastavnika na 364. U Zemunu su postojale dve više škole sa 1.076 studenata i 6 instituta sa 868 zaposlenih. Opštinska skupština u ovom periodu posvetila je veću pažnju kulturno-prosvetnim ustanovama, koje su postigle vidne rezultate. To su Radnički univerzitet, Kulturno-propagandni centar i bioskopi, koji su u ovom periodu renovirani i obnovljeni.

Postojalo je i devet biblioteka. Radila su tri doma zdravlja i dve bolnice: Opšta bolnica i Bolnica za grudobolne.

U to vreme na teritoriji Zemuna društvenu brigu o deci vodile su sledeće ustanove: 8 jasli (312 dece), 14 obdaništa (664 dece), 2 zabavišta (68 dece) i dom učenika u privredi (116 učenika). To je bilo nedovoljno i opština je ulagala napore da se poboljšaju uslovi za zbrinjavanje dece zaposlenih roditelja. Komunalno-stambeni problemi bili su stalni pratilac Opštinske skupštine, i stalna briga nadležnih organa da se što bolje unaprede i reše. Pregled izgradnje stanova po godinama ilustruje i mogućnosti i sposobnosti neimara i finansijera. Godine 1961. izgrađena su 743 stana, 1962 — 840, 1963 — 664, 1964 — 719, 1965 — 225 i 1966. godine 1.000 stanova, što ukupno čini 4.187 stanova.

U Zemunu je uveden vodovod u 210 ulica u dužini od 69.827 metara, što čini 85% ulica celog Zemuna. (U Surčinu je u istom periodu u 6 ulica izgrađen vodovod u dužini od 6.000 metara, što je 26% celog Surčina). Fekalna kanalizacija je uvedena u 124 ulice Zemuna, u dužini od 33.985 metara, odnosno njome je pokriveno samo 41%, a kišna kanalizacija je uvedena u 109 ulica u dužini od 3.864 metara, odnosno na 37%, stambene površine. Gradski saobraćaj još nije zadovoljavajući. Tada je bilo 10 linija lokalnog saobraćaja u dužini 117 kilometara, sa 96 vozila, kojima se dnevno prevozila, u proseku, oko 114.000 građana.

Gradska čistoća i Gradsko zelenilo bile su opštinske komunalne organizacije. Čišćeno je 636.836 kvadratnih metara površine, a održavani parkovi na površini od 19.054 kvadratnih metara i ulični drvoredi u dužini 6.300 metara. U ovom periodu mnogo pažnje posvećeno je uređenju grada. Asfaltirane su ulice u dužini od 21.423 metara, a asfaltirano je 48.404 metara uličnog trotoara. U periodu od 1961. do 1966. godine zapošljavanje radnika u privredi je iz godine u godinu bilo u porastu, tako da je 30. juna 1966. godine bilo zaposleno u privredi 22.756 radnika (od čega 4.825 u zajedničkoj službi).

Iz tabele se može uočiti da je u zajedničkim službama po oblastima privrede, svaki četvrti, odnosno peti zaposleni van proizvodnje, dok je u ugostiteljstvu svaki deseti zaposleni bio u zajedničkim službama.. Do ovih podataka se došlo u analizi o produktivnosti rada. Sve je ukazivalo da nisu u dovoljnoj meri iskorišćeni ni postojetgi kapaciteti, da je mnogo režijskog osoblja i da treba više pažnje posvetiti stručnim kadrovima. Privreda u Zemunu ostvarila je ukupan prihod od 1,649.636.000 dinana u 1966. godini: ostvaren je neto produkt od 549.775.000 dinara i dohodak za raspodelu 438.773.000 dinara. Velika preduzeća na teritoriji Zemuna naglo su se razvijala — u proizvodnom i organizacionom pogledu.

Tako se INDUSTRIJA POLJOPRIVREDNIH MAŠINA „ZMAJ”, još u 1955. godini, opredelila za proizvodnju žitnih kombajna i uređaja za prehrambenu industriju — mlinova. U periodu od 1960. do 1966. godine „Zmaj” je nove proizvode konstruisao samostalno i uspeva da u proizvodnji koristi samo pet od-sto uvoznog repromaterijala.

Preduzeće „IKARUS” do 1962. godine radilo je u okviru vojne industrije. Od 1962. godine menja svoj proizvodni program preorijentacijom na proizvodnju motornih vozila, uglavnom autobusa.

FARMACEUTSKO HEMIJSKA INDUSTRIJA „GALENIKA” osnovana je odmah posle rata — 1945. godine i tada je u njoj radilo svega 48 radnika. U 1963. godini „Galenika” je započela da se povezuje sa srodnim preduzećima. Tako je 1963. godine izvršila integraciju sa „Prolekom”, čime je omogućena veća i raznovrsnija proizvodnja.

INDUSTRIJA BITUMENSKIH I SINTETIČKIH PROIZVODA „GRMEČ”, počev od 1960. godine, pojavljuje se kao proizvođac sintetickih pokrivača, a kasnije na novoj lokaciji pušten je u rad pogon za proizvodnju vinil-azbestnih ploča kapaciteta tri miliona metara kvadratnih. Proizvodnjom vinaz ploča domaće tržište bilo je snabdeveno najsavremenijim sintetičkim podnim pokrivačem, a jedan deo proizvodnje ovog pogona odlazio je i na strano tržište.

NARODNO VINARSTVO I PODRUMARSTVO „NAVIP” u posleratnom periodu nastavilo je sa proizvonjom vina i drugih alkoholnih i bezalkoholnih pića. „Navip” poseduje 3.500 hektara vinograda na teritoriji Srbije i Vojvodine. Podrumski kapaciteti „Navipa” iznosili su u to vreme 65 miliona litara, a nabavljene su i najmodernije mašine za punjenje 52.000 flaša na čas. U periodu od 1960. do 1966. godine, napravila su vidan napredak u proizvodnji i ostala preduzeća, kao što su: Elektronska industrija, fabrika za proizvodnju rudarske opreme i dijamantskih alata „Geomašina”, „Teleoptik”, fabrika satova „Insa”, fabrika metalnih proizvoda „Intersilver”, Industrija građevinskog materijala, Građevinsko preduzelće „Mostogradnja”, Vazduhoplovni zavod „Moma Stanojlović”, fabrika obuće „Kozara”, konfekcija „Istra”, industrija svilenih proizvoda „Stevan i druga manja preduzeća.

Opštinski komitet Saveza komunista u Zemunu, posredstvom osnovnih organizacija u preduzećima, ustanovama i teritorijalnih organizacija, nastojao je da idejno razjašnjava odnose u komunalnom i privrednom sistemu, da utiče na jacanje samoupravnih odnosa. Članovi Saveza komunista nastojali su da kroz Socijalistički savez, Sindikat, omladinske organizacije i Savez boraca budu na čelu svih pozitivnih kretanja, trudeći se da pravilno tumače privredna i politička kretanja u zemlji i inostranstvu. U ovom periodu, tačnije 1966. godine, opštižna Surčina pripojena je opštini Zemun, jer je, i ranije, ova opština činila sa Zemunom jedno ekonomsko i društveno područje. Na sednici od 20. novembra 1965. godine Skupština opštine Surčin izglasala je pripajanje orištini Zemun, a 22. novembra 1965. godine Skupština opštine Zemun, utvrdila je na svojoj sednici saglasnost o pripajanju opštine Surčin. Ove dve odluke o saglasnosti pripajanja opštine Surčin opštini Zemun objavljene su u „Službenom listu grada Beograda”, br. 27 od 27. novembra 1965. godine, tako da je odmah početkom 1966. godine izvršena reorganizacija skupštinskih tela, saveta i komisija. U ovom periodu predsednik Opštinske skupštine bio je Aleksandar Jovanović (do 31. XII 1962), a posle njega Čeda Jovanović (do 30. IV 1967).

PRIVREDNA I DRUŠTVENA REFORMA 1967-1970.

Privredna i društvena reforma, usmerena na stvaranje uslova za slobodnije delovanje objektivnih ekonomskih zakonitosti i tržišta, bila je na osnovu društvene svojine i radničkog samoupravljanja ideja vodilja društveno-ekonomskih aktivnosti u zemunskoj opštini u periodu od 1966. do 1970. godine.

U zemunskoj privredi, koja je bila u usponu, odgovarali su ciljevi reforme: napuštanje ekstenzivnog i prelaz na intenzivno privređivanje, modernu i racionalnu organizaciju rada i poslovanja: uklanjanje unutrašnjih disproporcija u strukturi privrede u korist proizvodnje energije, hrane i sirovina; borba protiv negativnih tendencija i za što šire uključivanje u međunarodnu podelu rada; uspostavljanje pariteta domaćih cena i cena na međunarodnom tržištu; borba za podizanje produktivnosti rada, za svođenje svih vidova potrošnje u okviru raspoloživog dohotka, kao i za konvertibilnost dinara. Dotadašnji faktori u privredi Zemuna ukazivali su na potrebu da se brže oslobađaju stvaralačke inicijative proizvođača, ubrzaju procesi integracije privrede i vanprivredne sfere, ostvaruje ustavna koncepcija komune, jednom rečju odlučnije napušta etatističko upravljanje privredom. Zbog toga su ove promene imale i značaj društvene reforme.

U tom duhu, početkom 1966. donesen je petogodišnji plan privrednog i društvenog razvoja, kojim je bilo predviđeno da se do 1970. godine ostvari takva preraspodela društvenog neto proizvoda na osnovu koje bi privreda raspolagala sa oko 70%. Kriterijumi tržišne privrede trebalo je da prinude privredne organizacija da boljom organizacijom rada i povećanom produktivnošću poboljšavaju svoj materijalni položaj. Očekivalo se da će se promeniti odnos prema radu, povećati odgovornost za rezultate poslovanja. Pokazani su prvi rezultati u efikasnijoj proizvodnji, uvođenju nove tehnologije i poboljšanju kvalifikacione strukture zaposlenih.

Ova transformacija u tržišno-planskoj privredi naišla je na krupne teškoće i otpore i na makro planu i u mikro sredinama. Neprilagođavanje težim uslovima privređivanja dovelo je do toga da je proizvodnja u većini industrijskih grana počela da stagnira, a opadao je i tempo porasta investicije. Opšti porast cena na početku reforme doneo je, odmah, do velikog porasta troškova života i povećanja razlika u ličnim dohocima — zavisno od materijalnih mogućnosti privrednih organizaiija (nesrazmerno više u bankama, osiguravajućim društvima i elektroprivredi nego u materijalnoj proizvodnji, uslužnim delatnostima i saobraćaju, gde je to moralo biti neposrednije vezano za radne rezultate).

Posle ukidanja investicionih i drugih društvenih fondova u opštini i sve veće afirmacije samoupravnih prava radnih organizacija, opštinska Skupština se našla u novim uslovima, lišena neposrednog raspolaganja sredstvima kojima je do tada uređivala i usmeravala privredni i društveni život u komuni. Time je postalo jasno da je ostvarivanje zadataka Opštine zajednička potreba, zahtev i interes svih građana i svih radnih zajednica u opštini i da se takav interes, u novim uslovima, može uspešno ostvarivati samo u najširoj saradnji Skupštine opštine sa svim ostalim samoupravnim i društvenim organima i organizacijama u opštini. U tom svetlu treba gledati na sve veću potrebu za raznim oblicima udruživanja sredstava radnih organizacija za finansiranje zajedničkih potreba u komuni i udruživanje sredstava građana skupljenih samodoprinosom, za celishodnije, šire, racionalnije i efikasnije korišćenje demokratskih oblika učešća građana u političkom životu i društvenom odlučivanju (zborovi birača i dr.)..

Mandantni period Skupštine ovog saziva otpočeo je 9. maja 1967. godine, kada je ona i konstituisana. Za predsednika Skupštine opštine izabran je Svetozar Papić. Sadržaj rada Skupštine je utvrđivan programima rada, koje je Skupština opštine donosila na početku godine. Usvojenim programom razvoja grada za period 1968-1971. godine, kojim je predviđeno rešavanje niza osnovnih pitanja od značaja za razvoj opštine, jasno je utvrđen pravac aktivnosti. Dovoljno je istaći da je u tom periodu, prema programu, u Zemunu trebalo izgraditi oko 7.000 stanova sa pratećim objektima, kišni i fekalni kolektor gornje zone Zemuna, obezbediti uslove za izgradnju Lenjinovog bulevara, podići novu telefonsku centralu sa 10.000 priključaka, detaljnim planom preduzeti izgradnju u Batajnici, Surčinu i Dobanovcima, u rešiti niz drugih problema iz komunalno-stambene oblasti. Na teritoriji zemunske opštine bilo je 9 mesnih zajednica na gradskom području, i 9 mesnih zajednica u selima (svako selo činilo je jednu mesnu zajednicu). Opštinska skupština 1967. godine donosi odluku o reorganizaciji organa uprave.

Na osnovu ove odluke opštinska uprava je organizovana u tri odeljenja: za upravno-pravne poslove, za prihode i za opšte poslove, i jedan Sekretarijat (Sekretarijat za skupštinske poslove), koji obavlja određene stručne i druge poslove za Skupštinu, njene politicko-izvršne organe i druga tela. Ovom reorganizacijom, kako je tada obrazloženo, stvoreni su preduslovi da se Skupština i njeni saveti mogu više orijentisati na obavljanje društvenik poslova i razvoj samoupravljanja u opštini.

Veliku pomoć u radu, Skupštini i njenim većima, pružali su saveti i stalne odborničke komisije. Svako pitanje koje je iznošeno na sednicu Skupštine, predhodno je razmatrano na sednici Saveta ili Komisije. Zbog težine uslova privređivanja i uopšte situacije u kojoj su se našli industrija i privreda u celini, 1967. godine zabeležen je pad obima industrijske proizvodnje za 4,3%. Opadanje obima proizvodnje zabeleženo je u sledećim granama: drvna industrija, industrija kože i obuće i metalna industrija, a porast proizvodnje je ostvaren u tekstilnoj industriji (13,7%) u industriji građevinskog materijala (11 %) u grafičkoj industriji (3,1 %) i u crnoj metalurgiji (1,1%). Oživljavanje privrede koje je nastupilo u drugoj polovini 1967. godine nastavljeno je i u celoj 1968. godini, ali sa znatno bržim intenzitetom i tempom. U 1969. godini šest radnih organizacija ostvarilo je gubitak u poslovanju u visini 9.415 hiljada dinara, a u 1970. godini četiri radne organizacije su ostvarile gubitak od 8.056 hiljada dinara.

Najveći deo ovog iznosa otpada na fabriku kože „Delfin”, koja je završila poslovnu godinu sa gubitkom od 7.050 hiljada dinara. I pored gubitaka u četiri preduzeća u Zemunu, pokazatelj ukupnog prihoda u industriji opštine iznosi 1 19,6% za 1970. godinu, a indeks porasta dohotka u industriji iznosi 1 16,9% u odnosu na prethodnu godinu. U tom periodu vršen je proces integracije preduzeća. Tako je 1970. godine izvršeno spajanje fabrike obuće „Kozara” i fabrike obuće „Proleter” iz Beograda, stvorena je Industrija obuće „Beograd”, a preduzeća „Radulaška” iz Novog Beograda i„FRAD” iz Aleksinca pripojila su se „Ikarusu”. Izvršeno je spajanje preduzeća iz Zemuna „Mesopromet” sa Beogradskom klanicom i stvorena Beogradska industrija mesa.

Preduzeća „Branko Plećaš” i„kolor” su se integrisala sa preduzećem „14. oktobar” iz Obrenovca i preduzećem „Elan” iz Novog Beograda, čime je stvoren Građevinski industrijski kombinat. Osim toga, izvršeno je pripajanje nekoliko manjih preduzeća većim privrednim organizacijama. Poljoprivreda je u proteklom periodu načinila vidan napredak na teritoriji opštine Zemun, ali nije u dovoljnoj meri i prema predviđenom petogodišnjem planu. Podbačaj u poljoprivrednoj proizvodnji usledio je uglavnom iz objektivnih razloga. Investiciona ulaganja u poljoprivredu bila su mala, postojala je disproporcija između cena poljoprivrednih i industrijskih proizvoda na štetu poljoprivrede, vršen je nekontrolisan uvoz poljoprivrednih proizvoda itd. tako da je poljoprivredna proizvodnja aila u podbačaju. U pošumljavanju zemljišta ostvareni su odgovarajući rezultati.

Samo u 1968. godini pošumljeno je 100 hektara, a u 1969. godini 50 hektara — sadnicama brzo rastućih lišćara. I pored napora koji su ulagani u cilju svestranijeg razvoja kooperativnih odnosa između poljoprivrednih organizacija i individualnih proizvođača, postojeće stanje nije bilo zadovoljavajuće. Još uvek kooperacija se svodila na škrto pružanje usluga individulanim proizvođačima od strane poljoprivrednih organizacija. Opštinska skupština i Savet za prosvetu, uz ostale zadatke, posenu pažnju posvetili su pitanju proširenja školskog prostora, tako da je u 1967. i 1968. godini izgrađeno 48 novih učionica, što je omogućilo da se likvidira treća smena po školama.

Godine 1969. škole su počele da rade u jednoj smeni, što je omogućilo da se u šest osnovnih škola organizuje produženi boravak za 400 učenika. Isto tako, posvećena je pažnja obrazovanju odraslih, tako da je u septembru 1968. obuhvaćeno osmogodišnjim školovanjem preko 900 radnika. Izvršen je popis 4.500 nepismenih ili polupismenih radnika u 34 radne organizacije, sa zadatkom da se opismenjivanje završi u dogledno vreme, najdalje do kraja 1973. godine.

Kulturno-umetnički život i kulturno-zabavni život bio je u ovom periodu organizovaniji nego ranijih godina. Nosilac te aktivnosti je Kulturno-propagandni centar. Samo u 1967. i 1968. godini organizovano je i izvedeno u Zemunu i selima preko 250 pozorišnih, koncertnih, dečjih i drugih predstava. Mreža kvalitetnih sportskih objekata u Zemunu nije razvijena. Nešto više uslova za fizičku i sportsku aktivnost imaju školska deca i omladina, jer škole raspolažu sa 15 fiskulturnih sala.Od većih objekata za masovni sport i rekreaciju postoji samo zemunski stadion. U zemunskoj opštini u 25 društava i klubova raznih sportskih grana okupljeno je 5.300 omladinaca i omladinki. Kroz omladinske i sportske igre godišnje prolazi oko 1.800 mladih radnika i srednjoškolaca, od kojih većina nisu članovi sportskih klubova i društava.

Razvoj zdravstvene službe i zdravstvene zaštite se odvijao u okviru zadataka i ciljeva postavljenih programom razvoja privrednih i društvenih delatnosti Beograda i opštine Zemun od 1966 – 1970. godine. Zadaci Opštinske skupštine u komunalno-stambenoj oblasti, u skladu sa promenjenim položajem opština u okviru grada, bili su znatno izmenjeni. Opština više nije bila aktivan učesnik u izgradnji, jer nije raspolagala sredstvima za investiciona ulaganja. Sredstva su uglavnom bila u rukama grada, gradskih fondova i specijalizovanih komunalnih radnih organizacija. Zato su oni i bili glavni nosioci komunalne izgradnje. U 1967. i 1968. godini izgrađena su 2.073 stana, što znači više od hiljadu stanova za godinu dana, dok se ranijih godina godišnje gradilo oko 600 stanova. Izvršena je modernizacija puteva koji povezuju seoska naselja sa Zemunom, i to: Bečmen — Petrovčić, Boljevci — Progar, Batajnica — Novi Banovci, u ukupnoj dužini 15 kilometara. Takvi radovi izvođeni su i u naseljima: „Nova Galenika”, „Franjine Rudine”, „Tršćanska”, „Zemun Polje”, Batajnica, II mesna zajednica i „Marija Bursać”.

periodu sprovođenja privredne i društvene reforme vidnu ulogu odigrale su društveno-političke organizacije. Po preduzećima ustanovama i teritorijalnim organizacijama održano je bezbroj sastanaka, konferencija, zborova birača i predavanja o prelasku na intenzivno privređivanje, za podizanje produktivnsoti rada, ubrzanje procesa integracije privrede. Vodila se borba za ostvarivanje petogodišnjeg plana, koji je donet početkom 1966. godine, prema kojem je trebalo da se izvrši preraspodela u korist privrede.

Društveno-političke organizacije bile su tumači aktuelnih privrednih i političkih kretanja i prestrojavanja na teritoriji zemunske opštine. Društveno-političke organizacije Zemuna imale su posebnu političku aktivnost u toku 1968. godine. Javljali su se otvoreni protesti u preduzećima što se problemi privrednog i društvenog razvoja sporo rešavaju, naročito je bilo izraženo nezadovoljstvo kod nezaposlene omladine. Na sastancima, narocito u mesnim zajednicama, isticani su i problemi socijalnih razlika koje nisu zasovane na radu. U to vreme izražena je pojava da radnici napuštaju preduzeća i odlaze na privremeni rad u inostranstvo. Juna 1968, godine došlo je do studentskih demonstracija u Novom Beogradu. Studenti su, protestom, izražavali nezadovoljstvo postojećim ekonomskim stanjem i socijalnim protivrečnostima u zemlji. Sve te okolnosti bile su objašnjavane građanima na sastancima i konferencijama, i na gradskom području i u selima, po preduzećima i ustanovama. Ujedno su najšire traženi predlozi za rešavanje nastalih problema.

PRIPREMA USTAVNIH PROMENA 1971-1973.

O potrebi reforme federacije raspravljano je u najvišem rukovodstvu Saveza komunista marta 1970. godine, a izradi nacrta ustavne reforme pristupilo se u jesen te godine; u oktobru je počela da radi posebna komisija svih seća Savezne skupštine. Opštinska skupština, uz pomoć svojih veća, saveta i ostalih organa, nastojala je da što više doprinese uspešnim pripremama ustavnih promena SFRJ. Opštinska skupština je najviše pažnje posvetila privredi, obrazovno-vaspitnoj oblasti, kulturi, fizičkoj kulturi, zdravstvu, dečjoj zaštiti, stambeno-komunalnoj delatnosti, narodnoj odbrani i mnogobrojnim tekućim problemima i zadacima. Predsednik Skupštine opštine bio je Radojko Filipović, do 28. septembra 1973. godine, a onda je za novog predsednika izabran Pavle Ilić.

Opšta karakteristika uslova privređivanja, koji su značajno uticali na rezultate poslovanja privrednih organizacija u ovom periodu su: tendencije daljeg porasta opšte konjukture na tržištu; visok porast proizvodnje, prometa i zaposlenosti; brži porast uvoza od izvoza; dalje opadanje likvidnosti i odstupanja ukupnih privrednih kretanja od postavljenih stabilizacionih ciljeva. Rezultati poslovanja, koji su u privredi Zemuna ostvareni u 1971. godini, posmatrani kroz ekonomsko-finansijske pokazatelje, relativno su povoljni. Visoke stope rasta rezultati su, ne samo porasta obima proizvodnje, prometa i usluga, nego, dobrim delom, porasta cena i drugih efekata veoma izraženih inflatornih kretanja. U 1971. godini Skupština opštine donela je zaključak da se višak budžetskih sredstava preko zakonom utvrđenog iznosa vrati privredi.

Ovaj zaključak je u 1972. godini u potpunosti realizovan. Tako je na predlog Saveta za privredu 4,950.000 dinara, planirano u vidu kredita, preko Fonda zajedničkih rezervi grada, vraćeno: „Ikarusa”, „Stevanu Dukićiu”, „Geomašini”, „Iskri”, „Crvenoj zvezdi” i „Impi”. Poslovanje u privredi Zemuna u 1973. godini moglo bi se reći da je bilo dobro, jer su ostvareni povoljni ekonomski rezultati. U odnosu na prethodnu godinu, stopa rasta društvenog proizvoda u privredi Zemuna je veća za 25,6%, a dohodak za 26,5%. Za to vreme karakteristično je nastojanje radnih organizacija da obezbede više sredstava za fondove i proširenu reprodukciju. U internoj raspodeli ostatka dohotka učešće fondova povećano je 1973. godine u odnosu na prethodnu sa 25,4% na 27,3%, dok se deo za lične dohotke u istom periodu smanjuje sa 74,6% na 72,7 %.

Ova nastojanja radnih organizacija tada su ocenjena pozitivno, mada su realni lični dohoci bili u padu. Produktivnost rada nije kvalitativno porasla, mada je došlo do pomeranja u obimu zaposlenosti. Krajem 1973. godine bilo je 28.769 zaposlenih, koliko i u 1972. godini. Zanimljivo je da je uprvo u 1972. godini zabeležen pad zaposlenosti u zemunskoj privredi za 0,5%. U periodu 1971-1973. godina u zemunskoj opštini radile su 22 osnovne škole sa 16.340 učenika. Zahvaljujući materijalnim mogućnostima, 8.400 ucenika od I do IV razreda osnovne škole dobilo je besplatne udžbenike. To je bilo oživljavanje ustavnih principa da je osnovno školovanje besplatno. Činjeni su veliki napori da se iskoreni nepismenost i da se opismene polupismeni zaposleni radnici i građani van radnog odnosa. Za tri godine (1970-1973) steklo je osnovno obrazovanje više od 4.500 lica koja su imala besplatnu nastavu. Na početku školske 1972/73. godine redovna nastava se odvijala u tri srednje škole i tri školska centra.

Ukupan broj učenika u ovim školama bio je 8.025, a raspoređeni su bili u 242 odeljenja. Opštinski fond za neposrednu dečiju zaštitu obezbeđivao je određeni deo sredstava za pomoć deci koja su odlazila na letnji i zimski odmor i oporavak u letovališta u Grljevcu kod Splita i na Rudnik. Tako je, u proseku, u toku jedne godine odlazilo oko 2.200 učenika osnovnih škola Zemuna na letnji i zimski odmor. Školska ishrana je jedan od najstarijih oblika društvene brige o deci u Zemunu, a u ovom periodu, u 17 osnovnih škola, polovina učenika se hranila u školskim kuhinjama. Mnogima je to bila izuzetna pomoć s obzirom na slab materijalni položaj porodice. U ovom periodu Skupština opštine sa Savetom za zdravstvo učinila je maksimalne napore u izgradi Dom zdravlja u Zemunu i dogradi bolnicu sa 300 novih postelja. Izgrađena je zdravstvena stanica u Boljevcima, a dograđene su u Batajnici i Surčinu. Na teritoriji Zemuna u to vreme stambeni problemi su i dalje veliki. Na primer, u junu 1972. godine samo u privredi od 20.458 zaposlenih bez stana je bilo 2.712 radnika. Inače, od 1. januara 1968. godine do 30. juna 1972. godine stanove je dobilo 2.142 radnika. U periodu 1970-1973. godine posebna pažnja posvećena je rešavanju stambenih problema učesnika NOR. Oko 520 boraca sa područja opštine Zemun koristilo je kredite za adaptaciju i izgradnju stanova u privatnoj svojini.

Skupština opštine Zemun dosta je učinila da se obavi rekonstrukcija i modernizacija ulica, puteva i trotoara na gradskom području, ali i u Batajnici, Surčinu, Dobanovcima i Boljevcima. Takođe je produžena staza na Keju oslobođenja i izgrađen parking prostor za 90 vozila. Završena je izgradnja javnih bunara u Jakovu, Ugrinovcima, Boljevcima i Progaru. U Surčinu je izgrađeno oko 4,5 kilometara razvodne mreže, a u Dobanovcima 4 kilometara. Skupština opštine obezbedila je 150.000 dinara za izgradnju trafostanica, elektromreže i javnog osvetljenja u zemunskim ulicama, Batajnici, u naselju „13. maj” i u drugim naseljima. Društveno-političke organizacije na teritoriji Zemuna, u periodu 1971-1973. godine, nastojale su da po preduzećima, ustanovama, na zborivma birača što bolje i potpunije objasne pripreme za ustavne promene koje treba da doprinesu daljem razvoju političkog i privrednog sistema u Jugoslaviji. Naročito je politička aktivnost na teritoriji Zemuna bila povećana posle 21. sednice Predsedništva Saveza komunista Jugoslavije, koja je održana u Karađorđevu, 2. i Z. decembra 1971, o pitanju kontrarevolucije u Hrvatskoj. Trebalo je svima objasniti pravi značaj „maspoka”, iako je javnost o svemu bila dobro obaveštena. Opštinski komitet Saveza komunista Jugoslavije u Zemunu, u oktobru i novembru mesecu 1972. organizovao je u osnovnim organizacijama proradu Pisma Predsednika Saveza komunista Jugoslavije i Izvršnog biroa, izdatog 18. septembra 1972. godine.

U pismu se drug Tito i Izvršni biro obraća partijskom članstvu pozivajući ga na beskompromisnu borbu protiv svih negativnih pojava i tendencija koje su se ispoljile u Srbiji, Sloveniji i Makedoniji. Tada je došlo do velikih kadrovskih promena u SK Srbije, a članstvo je trebalo osposobiti za diferencijaciju u borbi protiv srpskog nacionalizma i liberalizma. Sa partijskim materijalima o promenama u Beogradu, Srbiji i drugim republikama upoznato je najšire članstvo i u Zemunu — po preduzećima, ustanovama i po selima. Opštinski komitet SK Zemuna bio je nosilac političke akcije za postizanje idejnog i akcionog jedinstva komunista u borbi za samoupravljanje.

PRVE GODINE DELEGATSKOG SISTEMA 1974

Skupština Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije 21. februara 1974. godine donela je novi Ustav SFRJ, a najkrupnija promena u političkom sistemu koja se svih ticala je uvođenje delegatskog principa u svim oblastima i na svim nivoima društvenog odlučivanja. Četvorogodišnje iskustvo iz rada delegatske Skupštine opštine Zemuna 1974-1978. godine potvrdilo je svu opravdanost uvođenja delegatskog sistema, kao kontinuiteta razvoja socijalističkog samoupravljanja. Rad Skupštine opštine odvijao se na osnovu programa rada koji je bio rezultat dogovora delegata i delegacija. Doduše, bilo je dosta nesnalaženja, ali i velike želje da se novo normativno ustrojstvo što pre primeni u praksi. U oblasti privrede došlo je do razvoja novih odnosa u svim delatnostima.

Prosečne godišnje stope rasta finansijskih rezultata koji su ostvareni u periodu 1974-1977. godine pokazuju izrazit rast, i to: ukupan prihod 15,4%, dohodak 17,4%, lični dohoci 17,2% i fondovi 8,9%. U cilju ostvarivanja ekonomske stabilizacije i tekuće ekonomske politike vođena je aktivnost da se organizacije udruženog rada koje su duže vremena poslovale sa gubicima i koje nisu imale uslova za dalju egzistenciju saniraju ili likvidiraju. Pitanje zapošljavanja radnika iz ovih organizacija udruženog rada uspešno je rešavano po utvrđenom programu i mogućnostima zemunske opštine. Dogradnjom više osnovnih škola povećan je školski prostor i omogućen celodnevni boravak za veći broj učenika. U ovom periodu povećan je knjižni fond kao i broj članova matične biblioteke ,, Jovan Popović”. Posebna pažnja posvećivana je sportu i razvoju fizičke kulture.

Za to su postojali dobri uslovi, jer su stanovnici Zemuna tradicionalno pokazivali interesovanje za ovu vrstu aktivnosti. Uoči Dana oslobođenja Zemuna, 21. oktobra 1974. godine, otvoren je dom sportova omladine i pionira „Pinki”. U okviru međunarodne i međuopštinske saradnje održano je niz susreta sportista Zemuna sa ekipom iz Mađarske, Poljske, Čehoslovačke, Bugarske i Rumunije i sa nekim gradovima sa teritorije naše zemlje. Razna takmičenja i sportske priredbe posetilo je više od 370.000 građana.

U ovom periodu izgrađeno je i uređeno 12 sportskih terena po mesnim zajednicama. Značajni su rezultati članova Narodne tehnike Zemuna, i na gradskim takmičenjima i na republičkim smotrama, dok su na saveznom nivou osvojena četiri pojedinačna prva mesta. U oblasti zdravstva završena je izgradnja i otvoren Neurohirurški blok u Kliničkoj bolnici Zemun, a u Šilerovoj ulici započeta je izgradnja novog Doma zdravlja, koji treba da doprinese poboljšanju uslova za pružanje osnovne zdravstvene zaštite građanima. Stambena izgradnja nije dala očekivane rezultate.

Izgrađeno je 5.611 stanova za četiri godine, što je polovina od ukupno planiranog broja. Uzroka za ovakvo stanje, u ovom periodu, bilo je više, a najviše što je takozvana usmerena stambena izgradnja pokazala mnogobrojne nedostatke. Sredetva su stajala i gubila vrednost, a lanac stambene izgradnje je bio neorganizovan i skup. Odnosi između veća Skupštine opštine odvijali su se u duhu Ustava i Statuta opštine.

Dugo vremena je, međutim, trebalo da svako veće utvrdi svoj samostalni delokrug rada, u skladu sa načelima Ustava. Početkom 1978. došlo je do promene u metodu rada i do održavanja većeg broja posebnih sednica u Veću udruženog rada, Veću mesnih zajednica i Društveno-političkom veću Skupštine opštine Zemun. Isto tako, u početku rada Skupštine u ovom četvorogodišnjem periodu nedovoljno je bila razdvojena uloga i delokrug rada odbora i komisija, kao radnih tela Skupštine i veća. Na kraju ovog perioda postepeno se razvijala praksa da se odbori i komisije pojavljuju kao predlagači pred većima, i to češće po Programu rada Skupštine, a ređe po sopstvenoj inicijativi.

Rad delegacija je primetno slabio, naročito u osnovnim organizacijama udruženog rada. U analizi rada ocenjeno je da je izostala pomoć, ne samo delegatima već i delegacijama u organizacijama udruženog rada i drugim samoupravnim organizacijama i zajednicama. Osim toga, delegati su tražili kratke i jasne informacije, umesto obimnih i nerazumljivih materijala. Zbog toga Skupština opštine zahteva od organa samoupravljanja u organizacijama udruženog rada i ostalih samoupravnih organizacija i zajednica da njihove stručne službe u narednom periodu pružaju delegacijama punu pomoć u radu, kako bi se što uspešnije uhodao i razvijao delegatski sistem u opštini. Ocenjeno je, međutim, da su stručne službe imale veći uticaj na delegate kod zauzimanja stavova i donošenja odluka o pojedinim pitanjima, a da ti stavovi i odluke ne odgovaraju interesima baze iz koje su delegati izabrani. U tom periodu, od donošenja novog Ustava, učinjeni su značajni napori da se funkcionisanje organa uprave poboljša.

Organi uprave izvršili su veoma značajne poslove u tom pogledu postignuti su dobri rezultati, ali oni još nisu u skladu sa zahtevima dinamičnog društveno-ekonomskog i politickog razvoja u opštini i potrebama udruženog rada i društva u celini. U periodu od 1974. do 21. aprila 1978. godine predsednik Skupštine opštine Zemun bio je Branko Radivojević. U predizbornoj kampanji za izbor delegata za skupštinska veća veliku ulogu odigrao je Socijalistički savez, uz pomoć ostalih društveno-političkih organizacija.

Na predizbornim konferencijama diskutovano je o svakom predloženom kandidatu u nastojalo se da budu predloženi oni građani koji mogu najviše doprineti u radu predložene delegacije.

PERIOD 1978-1980. GODINE

Posle donošenja novog Ustava SFRJ započet je rad na izradi Zakona o udruženom radu, koji je usvojen 25. novembra 1976. godine. To je, nesumnjivo, dalo pečat svim društveno-političkim aktivnostima u zemunskoj opštini, dok se privreda Zemuna najviše bavila novim samoupravnim organizovanjem udruženog rada. Petogodišnji privredni plan za period 1976 —1980. godine zasnovan je, kako je kasnije ocenjeno, na ciljevima koji nisu bili ostvarljivi. Investiciona potrošnja u 1978. i 1979. godine znatno je prevazilazila raspoložive novčane i materijalne okvire. U takvim uslovima došlo je do stagnacije, a u pojedinim oblastima do zaostajanja u privrednom razvoju.

Uglavnom, svi ekonomski pokazatelji imaju visoku stopu rasta, kao i stopa rasta cena, ali realni pokazatelji govore o znacima ekonomske krize. Zemunska privreda je u velikoj meri zavisna od uvoznih sirovina i repromaterijala, što se negativno odražava na redovnost u snabdevanju, troškove poslovanja, zaduženost i likvidnost radnih organizacija. Smanjenje vrednosti dinara i rast kamatnih stopa dovodi radne organizacije u nepovoljnu finansijsku situaciju, a sve veće izdvajanje iz dohotka po osnovu zajedničkih i opštedruštvenih potreba onemogućava da radne organizacije jačaju svoju materijalnu osnovu i povećavaju sredstva za reprodukciju.

U periodu od 21. aprila 1978. do 21. aprila 1982. godine predsednik Skupštine opštine bio je Ilija Kragović. Reproduktivna i akumulativna sposobnost privrede Zemuna u ovom periodu je u padu, iako bi se, po statističkim pokazateljima, moglo zaključiti da je nastavljena pozitivna tendencij a. Fizički obim proizvodnje povećan je za 12,3%, izvoz industrijskih proizvoda za 37,5%, ukupan prihod beleži rast po stopi od 27,5%, dohodak 22%, čist dohodak 25,2%. Ostvareni rezultati u oblasti društvene delatnosti su pozitivni i kreću se u skladu sa utvrđenim smernicama. Ukupan prihod povećan je za 18,6 %, dohodak za 19 % i čist dohodak za 18,2 %. Sve ove kategorije imaju rast ispod ostvarenja u privredi. Otvoren je Dom zdravlja 26. 12. 1979. godine u Šilerovoj ulici. Za stambenu izgradnju samo u 1980. godini je izdvojeno 9,670.000 dinara.

Ukupno je za stambeno-komunalnu delatnost opštine Zemun te godine utrošeno 53,876.775 dinara. Uporedo sa preobražajem društveno-političkog sistema i razvojem novih društveno-ekonomskih odnosa započeto je i sa preobražajem vaspitno-obrazovnog sistema. Namera je bila da vaspitanje u obrazovanje dobije takvo mesto koje bi omogućilo veće povezivanje vaspitno-obrazovnih delatnosti sa udruženim radom, da se jača socijalna funkcija škole, a mladi bolje osposobe za samoupravljanje.

Očekivalo se da će ove promene u obrazovanju uticati na rešavanje problema zapošljavanja, ali očekivanja nisu ostvarena. Godine 1979. broj zaposlenih iznosio je 59.329, od čega je 50.526 zaposleno u privredi, a 8.600 u vanprivredi. U 1980. godini zaposleno je, još, na neodređeno vreme 4.345 lica. Ali, to nije bilo dovoljno. Neusklađenost potreba za radnicima i nezaposlenih sve je izraženija. Na osnovu podataka SIZ za zapošljavanje, traženi su radnici za rad u materijalnoj proizvodnji više nego što se oni, u ukupnom broju, školuju na teritoriji opštine, dok se za autosaobraćaju delatnost i za rad na finansijskim poslovima školuje više nego što je to potrebno privredi Zemuna.

U toku proteklih pet godina osnovnim obrazovanjem odraslih je obuhvaćeno 8.193 polaznika, a predviđeno je bilo da se ova akcija u Zemunu završi do 1983. godine. Skupština opštine Zemun, na predlog Saveta za narodnu odbranu Zemuna, raspravljala je o odbrambenim pripremama na teritoriji opštine Zemuna u 1980. godini. Koncepcija opštenarodne odbrane u opštini Zemun, kako je ocenjeno, ostvarivana je uspešno.

U odbrambene pripreme u opštini Zemun bilo je uključeno 107 organizacija udruženog rada iz oblasti privrede i društvenih delatnosti, sa 236 osnovnih organizacija, 23 mesne zajednice, osnovne samoupravne interesne zajednice, organi uprave, društveno-političke i društvene organizacije sa oko 100 sekcija i klubova. Formirano je 340 komiteta za opštenarodnu odbranu i društvenu zaštitu, a formirane su i jedinice teritorijalne odbrane u mesnim zajednicama i u organizacijama udruženog rada u kojima ranije nisu bile formirane. Izrađeni su njihovi planovi mobilizacije i upotrebe. Do kraja 1980. godine oko 2.000 obveznika završilo je obuku civilne zaštite, a kroz dopunsku obuku prošlo je 25.000 obveznika.

GODINE STABILIZACIJE I TEŠKOĆA 1981-1984.

Društveni plan opštine Zemun od 1981-1985. godine, kada je usvojen početkom osamdesetih godina, zanemario je realna stanja pa nije ni mogao da bude ostvaren. Usledila su nepovoljna privredna kretanja. Zakon o društvenom planiranju, doduše, dao je mogućnost izmena i dopuna društvenih planova, godišnjim rezolucijama o politici društveno-ekonomskog razvoja, ali praktično je malo šta moglo da se izmeni. U periodu od 1981. do 1984. godine Skupština opštine Zemun održala je 14 zajedničkih sednica svih veća, 36 sednica Veća udruženog rada, 38 sednica Veća mesnih zajednica i 21 sednicu Društveno-političkog veća. Predsednik Skupštine opštine do 21, aprila 1982. godine bio je Ilija Kragović, a zatim je za predsednika izabran Novak Rodić. U periodu od 1981. do 1984. godine industrija Zemuna nije ostvarila obim planirane proizvodnje od 6,5 %, već samo 3,1 %.

Godišnja stopa rasta dosta je neujednačena, tako da je u 1981. godini ostvarena stopa rasta od 6,5 %, u 1982. godini stopa rasta je pala za 3 %, 1983. godine porasla je za 4,7 % i u 1984. godini porasla je za 4,2 %. Neostvarenju planiranog rasta proizvodnje u industriji najviše je doprinela nestašica sirovina i repromaterijala, što je dovelo do smanjenja kapaciteta proizvodnje, pa i do zastoja u proizvodnji. U poljoprivredi takođe nije ostvaren planirani rast proizvodnje, već je opadao po stopi od 4,2% godišnje. U tom periodu završena je izgradnja farme krava u Dobanovcima (za 2.400 grla), i farme za tov junadi (za 2.500 grla). U Jakovu je uređeno zemljište na 2.500 hektara, izgrađena farma muznih krava kapaciteta 1.200 grla. I građevinarstvo je pošlo nizbrdo po stopi od 13,4 % godišnje.

U 1984, godini „Planum” je ostvario izuzetne rezultate u inostranstvu, pa su rezultati građevinske delatnosti poboljšani. Saobraćajne usluge povećane su za 10,7 %, iako su u ovom razdoblju karakteristične teškoće u snabdevanju gorivom, u nabavci rezervnih delova i guma, itd. U trgovini je, zbog rasta cena, opadanja realnih ličnih dohodaka, ograničavanja uvoza, preorijentacije proizvođača na izvoz — došlo do smanjenja prometa za 10,1 %. Osim toga, na smanjivanje prometa uticale su i nestašice, naročito prehrambenih proizvoda. I u ugostiteljstvu i turizmu u periodu 1981— 1984. godine došlo je do realnog pada društvenog proizvoda od 18,3 %. Mala privreda je isto tako imala tendenciju stagnacije i zaostajanja u razvoju.

Pregled kretanja broja radnji u periodu 1981— 1984. godine: 1981. 1984. 1. Zanatske radnje 312 420 2. Stamostalne ugostiteljske radnje 18 33 3. Trgovinske radnje 17 40 U maloj privredi u sektoru ličnog rada bilo je krajem 1984. godine ukupno 1.758 radnika i to: 1.466 nosilaca ličnog rada u 292 zaposlena radnika. U periodu 1981 —1984. godine izvoz roba i usluga je bio mali, prosečno godišnje rastao je po stopi od 1,5 %, što je daleko ispod planirane dinamike. Stambena izgradnja i uređenje građevinskog zemljišta, prema Društvenom planu opštine Zemun, trebalo je da se odvija na lokacijama I mesne zajednice, „Nova Galenika”, XI, XII u XIII mesne zajednice u Batajnici. Bilo je planirano da se u 1985. godini završi 4.000 stanova.

Međutim, zbog raznih teškoća izgradnja stanova je zakasnila. U ovom periodu izgrađeni su značajni komunalni objekti iz programa samodoprinosa grada Beograda, a manjim delom i kroz realizaciju srednjoročnih programa komunalnih radnih organizacija. Vodovodna i kanalizaciona mreža izgrađena je za potrebe stambene i druge izgradnje u naseljima Batajnica i XII i XIII mesnoj zajednici. U sklopu rekonstrukcije Ugrinovačke ulice u završnoj fazi je izgradnja kanalizacione mreže i rekonstrukcija vodovoda. U ovom periodu počela je izgradnja reni-bunara i cevovoda sirove vode na levoj obali Save, od Surčina do Progara, koji se finansira sredstvima samodoprinosa.

U naselju Batajnica završena je izgradnja prve faze toplane i izvršeno njeno povezivanje sa gasovodom. Izgradnja novih ulica realizovana je u skladu sa programom uređenja građevinskog zemljišta za stambenu izgradnju u naselju Batajnica i XII mesnoj zajednici. U ovom periodu razgranate su linije gradskog javnog prevoza. Održavanje postojećih zelenih površina je u skladu sa programima radne organizacije „Zelenilo” iz Beograda. Na području zemunske opštine u ovom periodu radilo je 27 osnovnih škola sa 17.984 učenika. Polovinom 1984. godine počela je izgradnja osnovne škole u Ugrinovcima i dograđena je školska zgrada u Jakovu. Na području opštine Zemun nije bilo promena u mreži škola srednjeg obrazovanja. U tri obrazovna centra organizovana je nastava za zanimanja — mašinske, saobraćajne, hemijsko-tehnološke, elektrotehničke i vatrogasne struke, a u dva centra za zanimanja u kulturi i informisanju, prirodno-tehničkoj, ekonomsko-komercijalnoj i zdravstvenoj delatnosti. U škole srednjeg obrazovanja bilo je upisano 7.380 učenika u 1981. godini, dok je u 1984, godini taj broj neznatno smanjen.

Razvoj kulture usklađivan je sa potrebama, interesima i materijalnim mogućnostima udruženog rada i društva u celini. Ova oblast i dalje je zaostajala u odnosu na ukupni razvoj. U materijalnu osnovu kulture veoma se malo ulagalo, posebno u prigradskim naseljima. U ovom periodu pročitano je u bibliotekama Zemuna 1.700.000 knjiga, što znači da je fond knjiga korišćen 6,7 puta. Usluge biblioteke koristilo je 80.000 članova. Na pozorišnoj sceni Narodnog pozorišta u Zemunu prikazano je 836 predstava koje je videlo 330.460 posetilaca. Na početku ovog planskog perioda u Zemunu je bilo 60.992 zaposlena korisnika zdravstvene zaštite, dok je taj broj u 1985. godini povećan na oko 68.000 zaposlenik. Doseljavanje u Batajnicu i u Novu Galeniku uticalo je na povećanje broja potencijalnih korisnika zdravstvene zaštite. Dom zdravlja je ulagao napore da svoje službe prilagodi potrebama Zemunaca, pa je stoga osnovana posebna služba za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, odeljenje Dispanzera za mentalno zdravlje i Savetovalište za razvojne probleme pri Dečijem dispanzeru.

Broj korisnika različitih oblika socijalne zaštite u 1980. godini iznosio je oko 3.000, a u 1984. godini 4.607. Na teritoriji Zemuna u periodu 1980-1985. godine radile su sledeće socijalno-humanitarne organizacije: Crveni krst, Savez invalida rada, Savez slepih, Savez društava za sport i rekreaciju invalida, Društvo za borbzu protiv šećerne bolesti, Društvo za cerebralnu paralizu, dečju paralizu i plegije i Društvo za pomoć mentalno nedovoljno razvijenim osobama. Završen je i najveći objekat u kategoriji domova za penzionere i stara lica — Dom penzionera „Bežanijska kosa”. Društveno-političke organizacije opštine Zemun usmerile su svoju aktivnost na ostvarivanje Dugoročnog programa ekonomske stabilizacije, a ozbiljno je raspravljano i o funkcionisanju političkog sistema socijalističkog samoupravljanja. Uslovi u kojima su delovale društveno-političke organizacije u proteklom periodu bili su složeni, jer je ukupna ekonomska situacija radnih organizacija pogoršana. Zabeležen je pad životnog standarda, rastao je bpoj nezaposlenih mladih i kvalifikovanih radnika, nastavljeno je socijalno raslojavanje.

Tako je, na kraju, konstatovano da su izostali planirani rezultati, da se stabilizacija u Zemunu, kao ni u zemlji, ne ostvaruje jer su izostale neophodne pretpostavke u privrednom i političkom sistemu. Izvestan broj orgamozacija udruženog rada činio je izuzetne napore da i u veoma teškim uslovima privređivanja odgovori svojim obavezama i planovima. U industriji poljoprivrednih mašina „Zmaj” 4.350 radnika je u 1982. godini proizvelo 1.100 kombajna (tri tipa), 1.800 berača kukuruza i 1.850 prikolica za traktore. Osim toga, iz pogona „Zmaja” izišla je mlinsko-silosna oprema u vrednosti 222 miliona dinara, zatim 688.457 točkova u vrednosti 352 miliona dinara i rezervnih delova u vrednosti 477 miliona dinara. Na domaćem tržištu prodato je proizvoda u vrednosti 3 milijarde i 700 miliona dinara. „Zmaj” je izvozio svoje proizvode u Alžir, Brazil, Grčku, Austriju, SR Nemačku, Mađarsku, Bugarsku, Ganu, SSSR, Kubu, Panamu, Sudan, Irak, Iran, Etiopiju, Egipat, Italiju, Kinu i druge zemlje sveta. Brazilu, Mađarskoj i Bugarskoj „Zmaj” je prodao licence svojih mašina. U 1985. godini „Zmaj” je gotovo udvostručio proizvodnju, tako da je proizveo 2.500 kombajna, 3.750 berača kukuruza i 4.740 traktorskih prikolica.

Radna organizacija „Ikarus”, sa uspehom je 1973. i 1974. godine savlađivala proizvodne i ekonomske teškoće u proizvodnji autobusa, specijalnih vozila, hladnjaka, grejača i alata. Godine 1981. ostvaren je prihod u iznosu od 4 milijarde i 600 miliona dinara, a izvoz je udvostručen. Proizvodnja je iz godine u godinu rasla. „Ikarus” je krenuo putem udruživanja i povezivanja sa ostalim proizvođačima u grani i reprodukcijskom lancu. Pristupio je Interesnoj zajednici grupe jugoslovenskih preduzeća za saradnju sa Mađarskom, i u dugoročnu poslovno-tehničku saradnju i kooperaciju sa industrijom drumskih i privrednih vozila iz Rumunije i Poljske. RO „Teleoptik” je, takođe, svake godine povećavala izvoz svojih proizvoda i proširivala proizvodni program. Industrija satova „Insa” je u 1983. godini proizvela 1.200.000 budilnika i izvezla 278.000 na kovertibilno područje.

Industrija satova u Zemunu ostvarila je privrednu saradnju sa firmom iz SR Nemačke „Kieizle”, i uz njenu pomoć otvoreno joj je tržište zapadne Evrope. „Insa” satove izvozi u Veliku Britaniju, SAD, Švedsku, Egipat, Austriju, SR Nemačku i Saudijsku Arabiju. Farmaceutsko-hemijska industrija „Galenika” u peiodu 1980-1985. godine nastojala je da poveća i proširi svoj proizvodni plan i 1982. godine povećala je proizvodnju za 17 odsto. „Galenika” svoje proizvode izvozi u 60 zemalja na pet kontinenata. Industrija bitumenskih i sintetičkih proizvoda ,, Grmeč od osnivanja je razvoju i osvajanju novih proizvoda. Većina proizvoda „Grmeča”, kao što su proizvodi za hidro, termo i zvučnu izolaciju — izvozi se u druge zemlje.

Narodno vinarstvo i podrumarstvo „Navip”, pored svojih zasada na 3.500 hektara, nastojalo je da kooperira sa individualnim proizvođačima i uspelo je da 200 hektara vinograda podigne zajedno sa udruženim individualnim proizvođačima. „Navip” je 1982. godine izvezao 1.450 vagona vina i žestokih pića na konvertibilno područje, a 1960 vagona na klirinško.

Najveći izvoz ostvaren je u SR Nemačku, SSSR, Japan, Veliku Britaniju i SAD, a godišnji promet u zemlji iznosio je oko 6.400 vagona pića. Još 1977. godine započeta je izgradnja nove fabrike u Dobanovcima. Fabrika je izgrađena i u njoj se proizvodi 70 miliona boca pića, a prerađuje 10 miliona litara grožđanog soka; u periodu 1981. do 1986. godine izgrađeni su svi planom predviđeni objekti ove fabrike. Elektroindustrija na teritoriji Zemuna od njenog formiranja pa sve do 1985. godine stalno je u porastu. U periodu 1981-1985. godine godišnji rast ukupnog prihoda bio je po stopi 16% a dohodak po stopi od 27%.

U zemlji je obezbeđeno tržište za plasman proizvoda E.I., jedan deo proizvoda je namenjen Jugoslovenskoj narodnoj armiji, a postepeno se osvajaju strana tržišta. Tekstilna industrija Zemuna je nastala 1975. godine integracijom fabrike trikotaže i konfekcije „Istra” i industrije svilenih proizvoda „Stevan Dukić” iz Zemuna. U ovom periodu „TIZ” nastoji i uspeva da poveća proizvodnju i poboljša kvalitet proizvoda. Proizvodi „TIZ-a” se izvoze najviše u Švedsku, Alžir, Libiju, SR Nemačku i u druge zemlje. Aktivnost društveno-političkih organizacija u radnim organizacijama, ustanovama i teritorijalnim organizacijama u ovom periodu najviše su se ticale stabilizacione politike i kritičkog preispitivanja funkcionisanja političkog sistema. Pečat aktivnosti daje široka javna rasprava u Savezu komunista povodom predloga Zaključaka XIII sednice Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije.

U 340 osnovnih organizacija sa 19.800 članova Saveza komunista, na teritoriji opštine Zemun, kritički su razmatrana mnogobrojna pitanja koja su se ticala krize i perspektive razvoja. Članstvo je najviše zahtevalo ostvarivanje idejnog i akcionog jedinstva Saveza komunista i jačanje odgovornosti, od baze do Centralnog komiteta. U proteklom periodu u jednom broju organizacija udruženog rada na području opštine Zemun („Galenika”, „Zmaj”, „Teleoptik”, „JAT”, „Insa”, „Grmeč”, „Planum”, Rudarski institut, KBC Zemun, Dom zdravlja Zemun i druge) uspešno su privedene kraju političke i samoupravne aktivnosti na unapređivanju postojećih oblika samoupravnog organizovanja sa stanovišta jačanja uloge radne organizacije kao samoupravnog i poslovnog subjekta.