Zemun u srednjem veku

Doseljenje slovenskih plemena u srednje Podunavlje i na područje starog Sirmijuma izazvalo je duboke i trajne promene. U nizu seoba raznih naroda Sloveni su na tom području ostavili zapaženije tragove u istoriji.

Oni se tu pominju još tokom VI veka. Slamanjem vizantijskog odbrambenog sistema na Savi i Dunavu pocinje i doba ustaljivanja doseljenika na novim prostorima. Početkom VII veka, u vreme cara Iraklija (610-641), taj proces vidno napreduje. Pojedinosti danas nisu poznate, znaju se samo važnije etape i rezultat toga procesa. Konstantin Porfirogenit, poznati vizantijski car i pisac, pominje Srbe u VII veku u oblasti Beograda. Nedaleko od Zemuna, u selu Boljevcima, otkriveni su ostaci slovenskog naselja iz VIII veka. Upravo u to vreme se obrazovalo i najstarije slovensko naselje u Beogradu, identifikovano na području tzv. Donjeg grada Beogradske tvrđave. Na evropskoj sceni Beograd se javlja pod svojim slovenskim imenom 878. godine, što znači da je proces razvoja slovenskog naselja znatno ranije počeo. Ruševine antičkog Singidunuma su udomile doseljenike i našle odraza u imenu što su ga oni dali svome gradu. Slične prilike su vladale i na sremskoj obali Save i Dunava.

Taurunum je nestao u metežima seobe naroda da bi na njegovom području slovensko naselje otvorilo novu epohu. Došljaci su ga imenovali na svoj način — nazvali su ga „ZEMLN”, što znači „zemljani (grad)”. Ne može se precizno utvrditi kada se to dogodilo, ali obližnja slovenska naselja u Beogradu i Boljevcima određuju hronološke okvire u kojima to treba tražiti. Ime grada je, sticajem okolnosti, zapisano tek u XII veku. Čitav prethodni razvoj ostaje nepoznat, kao i u mnogim drugim slučajevima. Započeo je ustaljivanjem slovenskih doseljenika na inače pristupačnom prostoru oko ušlća Save u Dunav, neomeđenom bilo kakvim značajnijim prirodnim preprekama. Povoljni životni uslovi na zemunskom području odgovarali su onima koje su Sloveni odabrali za svoje beogradsko naselje. I još nešto udružuje stariju istoriju dna susedna grada: jednom obrazovana naselja razvijala su se u kontinuitetu, bez dužih prekida, kako to pouzdano svedoče do danas očuvana imena oba grada.

To ne bi bilo mogućno u uslovima usamljenih staništa došljaka. Slovenski toponim se mogao održati samo trajanjem naselja na širem području slovenske kolonizacije. Osvajačka politika susednih država često je zahvatala i zemunsko područje. Najpre je to bila Franačka, koja je pokoravanjem Avara u Panonskoj niziji proširila svoju vlast i na oblast Sirmijuma. Ostavila je trag u imenu Fruške Gore, što znači „Franačka gora”. Neizvesno je koliko dugo je potrajala ta epoha, odnosno u kojoj meri je mogla da utiče na lokalne prilike. Dvadesetih godina IX veka ojačala Bugarska je s uspehom protezala vlast na susedne oblasti, pa i na područje između Save i Dunava. Tada je suzbijena vlast Franaka u istočnom Sremu. Smatra se da su tek događaji 971. godine izmenili prilike oko Zemuna. Krajem X veka je čitav Srem ušao u okvire Samuilovog carstva, ali je već početkom XI veka Vizantija, posle dugih ratova, uspela da obnovi svoju vlast i na tom području. Oružjem i lukavstvom služio se vizantijski vojskovođa Konstantin Diogen prilikom osvajanja Srema. Kada je savladao otpor, postavljen je za upravnika pogranične oblasti prema Ugarskoj, koja je obuhvatala i Srem. U isto vreme je izvršena i reforma zatečene crkvene organizacije.

Car Vasilije II (976-1025) je stvorno Ohridsku arhiepiskopiju, koja je u duhovnom smislu reči objedinjavala oblasti koje su se našle pod vlašću Carstva. Ona je, pored ostalog, obuhvatala teritorije Beogradske i Sremske episkopije. Tako se i Zemun našao na području vizantijske crkvene organizaiije. Malo se zna o svakodnevnom životu zemunskog naselja tokom X veka. Otkriveno je svega nekoliko keramičkih posuda iz toga vremena, a sistematska arheološka istraživanja nisu vršena. Doseljenje Mađara i stvaranje njihove države u Podunavlju i Potisju vremenom je izmenilo prilike i u zemunskom kraju. Od druge polovine XI veka Ugarska postepeno širi svoju vlast prema jugu, pa zahvata i Srem. Tu se ona sukobljava sa Vizantijom. Zemun se našao u pograničnoj oblasti, u kojoj su ove dve države često ratovale. To je, u mnogome, uticalo na dalji tok istorije grada. Pljačkaški napadi jednih i odmazde drugih su se smenjivali. Najamnički odredi Pečenega prodrli su 1071. godine sa vizantijske teritorije na zemunsko područje. Naneli su velike štete u krajevima kroz koje su prolazili,a izazvali su i protivnapad Ugarske. Kralj Salomon je okupljao vojsku u Sremu i iste godine napao Beograd. Osvajanje Beograda i prodor ugarske vojske do Niša pokazali su svu ozbiljnost stanja. Vizantija je obnovila svoju vlast kod Beograda, a između 1079. i 1081. godine učvrstila se u Sremu. Tu je, neko vreme, vizantijskim pograničnim posedima upravljao čuveni vojskovođa i potonji car Aleksije I Komnin. Krajem XI veka (1096. godine) Zemun se pominje kao grad pod vlašću ugarskog kralja. Tokom XI veka jedna nova pojava pocinje da utiče na istoriju Zemuna.

Učvršćivanjem hrišćanstva i sređivanjem prilika u Ugarskoj, putnici sa Zapada u sve većem broju koriste kopneni put, koji je iz južne Nemačke vodio kroz panonsku ravnicu do Zemuna i Beograda, a zatim preko Niša i Serdike (Sofije) do Carigrada, odnosno njihovih ciljeva na Bliskom Istoku. Tako su prolaznici svih vrsta, ratnici i hodočasnici, trgovci i propovednici, odredi sirotinje i krunisane glave Evrope, stizali pred Zemun. Svi putnici koje pamti istorija Beograda prošli su i pored Zemuna. Taj važni evropski drum spajao je sudbine dva grada potirući često granicu koju su Ugarska i Vizantija postavile duž tokova Save i Dunava. Pokazalo se to jasno u događajima 1096. godine. Tada su na svom pohodu prema hrišćanskim svetim mestima na Bliskom Istoku krstaši sa Zapada koristili kopneni put preko Ugarske. Prve grupe krstaša, pod vođstvom Valtera Bez Imanja, stigle su pred Zemun početkom juna 1096. godine. Slabo opremljeni, oni su usput više otimali nego kupovali, i to je u Zemunu, tada zabeleženom pod imenom „MALEVILLA”, dovelo do prvog ozbiljnijeg sukoba. Meštani su se oduprli nasilničkom držanju prolaznika i naterali ih u bekstvo. Sličnih neprilika bilo je tada i u Beogradu i drugim mestima duž puta.

Krajem juna iste godine stigla je do Zemuna i druga grupa krstaša. Predvodio ih je Petar Amijenski. Pod vidom osvete za prethodni sukob, on je naredio da se Zemun napadne i osvoji. Posle vrlo krvave borbe, branioci su nadjačani. Tokom petodnevnog boravka krstaši su nemilice opljačkali naselje. Plen je, uz znatne teškoće, odvučen iz grada. Savremenik tog događaja je zabeležio podatak da su tom prilikom tesno sarađivali ugarski zapovednik Zemund i vizantijski upravnik Beograda. Odredi krstaša kretali su se u talasima tokom cele 1096. godine. U jesen su pristigli odredi riterske vojske na čelu sa poznatim velikašima iz Francuske i drugih zemalja. Među njima se tada posebno isticao Gotfrid Buljonski sa svojim snagama. Vesti o proteklim zbivanjima navele su vođe krstaša da promene taktiku. Krstaši su se najpre zadržali na sremskoj obali Save i tek posle pažljivih priprema prebacili na drugu obalu reke.

Nema podataka o sukobima u Zemunu ili Beogradu. Krstaški pohodi su skrenuli pažnju zapadnoevropskih pisaca na gradove duž korišćenih puteva. Tako se saznaje da je naselje u Zemunu bilo opasano bedemima. Pominje se tvrđava (castruiu), koja odoleva napadima manjih razmera. Albert Ahenski je zabeležio podatak da je naselje brojalo oko 7000 ljudi. Danas se ne može proveriti tačnost toga navoda, ali saznanja o okolnim naseljima mogu da doprinesu boljem razumevanju epohe. Tako je u ataru sela Batajnice, na mestu zvanom „Velika humka”, otkrivena nekropola, koja približno odgovara opisanom vremenu. Najveći broj sahranjenih je, kako izgleda, pripadao slovenskom življu. Grobni prilozi se svrstavaju u grupu tzv. belobrdske kulture. Zapaženo je i nekoliko ratničkih grobova sa mađarskim načinom sahranjivanja. Reč je o običaju da se u grob uz ratnika stavljaju glava i noge konja, i drugi predmeti. Primerci novca ugarskih kraljeva Stefana I i Petra, već u funkciji obola, ukazuju na pozni XI, odnosno na početak XII veka. Pojedinačni mađarski grobovi posvedočeni su i na periferiji Zemuna, Vojke i u Novim Banovcima.

Početkom XII veka Zemun je došao u središte širih međunarodnih sukoba. Prvi ugarsko- -vizantijski rat je izbio 1127. godine. Ugarska vojska je pod vođstvom kralja Stefana II napala Beograd, a zatim su borbe vođene oko Braničeva i Niša. Vizantijski pisci svedoče da je u to vreme izgrađivan Zemun. Pri tome su graditelji koristili materijal sa oštećenih bedema susednih gradova. Na žalost, danas se ne može utvrditi šta je tom prilikom stvoreno. Odsustvo pouzdanih arheoloških podataka o najstarijem utvrđenju na Gardošu svodi sliku grada na ono što su pisana svedočanstva sačuvala o tome. S obzirom na ratno vreme gradnje i dovlačenje kamena iz okoline, izgleda da je reč o izgradnji gradskih bedema. Nešto kasnije (1151. godine), oni su ostavili snažan utisak na savremenike. Jovan Kinam je naveo da je tvrđava „dobro osigurana čvrstinom bedema i drugim vrstama obezbeđenja”, dok drugi pisac kazuje da je Zemun „veoma čvrsto građena tvrđava”. Jedan napad vizantijske vojske 1128-1129. godine nije naneo veće štete gradu. U toku drugog ugarsko-vizantijskog rata važnu ulogu su imali saveznički odnosi ugarskog dvora i Srbije. Uspostavljeni su brakom između kralja Bele II (1131-1141) i Jelene, kćeri srpskog velikog župana Uroša I.

U samoj Ugarskoj, pored kraljice vidnu ulogu imao je njen brat, ban i palatin Beloš. Pošto su pomoćni odredi vojske iz Ugarske učestvovali 1150. gedine, zajedno sa snagama tadašnjeg srpskog vladara Uroša II, u borbi protiv Vizantije na reci Tari, nedaleko od Valjeva, car Manojlo I Komnin (1143-1180) je sledeće godine preduzeo veliki pohod protiv Ugarske. Napad je 1151. godine bio usmeren na Srem i Zemun. Grad je bio dobro pripremljen za odbranu, pa prvi napadi nisu urodili plodom. Za zapovednika vizantijske vojske koja je opsedala grad je određen carev zet Teodor Vatac, dok je sam Manojlo I Komnin nastojao da osvoji Srem. Tom prilikom je, prema kazivanjima savremenika, zadobio veliki plen. Najzad se predao i Zemun. Jovan Kinam saopštava da su pošteđeni životi pobeđenih i njihova imovina. Gradski bedemi su tokom borbi znatno oštećeni, nekima se učinilo da su razoreni do temelja. Ugarski protivnapad je predvodio Beloš, brat kraljice Jelene i srpskog župana Uroša II. Brzim prodorom prema Braničevu nagnao je carsku vojsku na povlačenje iz Srema. Ubrzo je sklopljen mir među zaraćenim stranama, i to tako što je Zemun ostao pod vlašću Ugarske. Tokom 1152, 1153. i 1154. godine nije došlo do bitnijih promena duž granice: ona se protezala duž rečnih tokova Save odnosno Dunava. U sledećem periodu Zemun je postepeno obnavljan. Između 1151. i 1165. godine gradski bedemi i kule ponovo su sagrađeni.

Pojedinosti tih obimnih poslova nisu poznate, zapažen je samo njihov rezultat. Kad su 1165. godine planule nove borbe kod Zemuna, očevici su primetili da je grad raspolagao snažnim bedemima iza čijih kruništa su strelci imali dobre zaklone i povoljne uslove da sa uspehom brane grad. Duž bedema su bile izgrađene kule, a na pojedinim mestima postojali su svojevrsni ispusti na bedemima (arculae) sa kojih su branioci dugo prečili put napadačima. Jedan deo podgrađa je bio zaštićen bedemima. Jovan Kinam je sačuvao i podatak o kanalu koji je grad snabdevao vodom. Na žalost, potonja razaranja su uklonila svaki trag gradskih utvrđenja iz XII veka. Ostaii srednjovekovnog grada na Gardošu su poznijeg datuma. Tokom šezdesetih godina XII veka ugarsko- -vizantijski sukobi ponovo dobijaju velike razmere. Posle smrti kralja Geze II 1162. godine rasplamsale su se dinastičke borbe u zemlji. Sinu preminulog vladara, mladom Stefanu III, vlast su osporavali stričevi Ladislav II i Stefan IV, snažno podržavani od jednog dela plemstva, među kojima se isticao Beloš. Posle kratkotrajne vladavine Ladislava II i njegove smrti početkom 1163. godine, svoja prava je isticao Stefan IV. Uživao je podršku Vizantije i učvrstio se u Sremu i Zemunu.

Otuda je pokušavao da se domogne vlasti. Međutim, imao je mnogo protivnika u Ugarskoj i kad je izgledalo da će njegova nepolularnost ugroziti vizantijske ciljeve, car Manojlo I Komnin je stupio u pregovore sa mladim Stefanom III, u jesen 1163. godine. Sklopljen je sporazum o prekidu neprijateljstava, uz dogovor da se uspostave novi međudržavni odnosi: bilo je predviđeno da se ostvari brak između mlađeg brata Stefanovog, princa Bele i careve kćeri, a da se pod vidom Beline baštine Vizantiji ustupi prostrana teritorija, među ostalom i Srem sa Zemunom. Međutim, ugarski dvor je bio spreman da ispuni samo deo utanačenog sporazuma. Princ Bela je upućen u Vizantiju, ali se otezalo s predajom naznačenih oblasti. To je dovelo do novog nalada Vizantije na Srem 1164. godine. Car Manojlo I je ličnim iskustvom tokom operacija svedočio o ozbiljnosti namera. Njegova vojska se iz Beograda brodovima prebacila u Srem. Pravoslavni žitelji sremskih naselja su ga dočekali najsvečanije sa svojim sveštenicima i crkvenim pesmama, kako je to zabeležio savremeni pisac Jovan Kinam. Zemun je tada došao pod vizantijsku vlast, ali ne zadugo. Već u proleće sledeće godine (1165) kralj Stefan III nastoji da povrati izgubljeno.

U Zemunu se tada nalazio njegov stric Stefan IV sa svojim pristalicama. Za vreme opsade grada važnu ulogu su imali vizantijski brodovi koji su napadnutima doturali hranu i oružje. Iz Carigrada su odmah upućena pojačanja, pod zapovedništvom dvojice istaknutih ratnika, Mihaila Gavre i Josifa Vrijenija. Dok su se oni približavali bojištu, izdajom jednog potkupljenog pratioca ubijen je u Zemunu Stefan IV. Grad se ubrzo zatim predao snagama Stefana III. Vesti o proteklim događajima samo su ubrzali vizantijsku ofanzivu. U leto 1165. godine car Manojlo I je poveo svoju vojsku da suzbije protivnika i reši „sremsko pitanje”. Na njegovoj strani ratovali su tada mnogi saveznički odredi, među kojima su bili i oni koje je uputio austrijski vojvoda Henrih, a u carevoj pratnji se tada nalazio i princ Bela, kao i pisac Jovan Kinam. Oko Zemuna se razvila žestoka borba. Kada su gradski bedemi počeli da popuštaju na pojedinim mestima, vizantijska vojska je prodrla u grad, a branioci, sa županom Grigorijem na čelu bili su prinuđeni na predaju. Operacije carske vojske pomagale su vizantijske pristalice u Zemunu, kako to svedoči Nikita Honijat. Posle okončanih borbi, obnovu razorenog su preduzeli vizantijski graditelji.

Njihov rad su nadgledali Konstantin Anđeo i Vasilije Tripsih. Zemun je ostao pod vizantijskom vlašću do 1180, godine. Raspoloživi izvori sadrže mahom podatke o ratnim prilikama. Manje je onih koji prikazuju svakodnevni život ljudi. Ponešto se ipak može saznati iz uzgrednih beleški i opisa. Stanovništvo je u Sremu i Zemunu bilo mešovito. U pograničnoj oblasti između Ugarske i Vizantije jedva da je moglo biti drugačije. Pored ostalih, bilo je i srpskog življa. Pisci XII veka pominju pravoslavni narod sremskih naselja, pri čemu treba imati u vidu i delatnost pravoslavnih sveštenika i monaha iz obližnjeg Sirmijuma. Glasovni oblik naziva Zemun, kao i u nekim drugim slučajevima (Srem, Fruška Gora) otkriva kontinuirani život tih reči u štokavskoj sredini. Na slovensko stanovništvo ukazuju i arheološka istraživanja u selu Petrovčiću kod Zemuna. Pored jedne manje crkve, koja je sagrađena krajem XII veka sa jasnom orijentacijom u pravcu istok—zapad, vremenom se obrazovalo groblje. Način sahranjivanja i grobni prilozi među kojima se nalaze i predmeti tzv. belobrdske kulture otkrivaju nemađarsko stanovništvo u ranijoj fazi, dok kasnije, tokom XIII u XIV veka, jača ugarska komponenta. Krajem XII veka opšte prilike u susednim zemljama ponovo menjaju istoriju Zemuna. Posle smrti cara Manojla I Komnina, 1180. godine, Vizantija zapada u period unutrašnjih borbi. Sukobi oko vlasti u prestonici odražavaju se svuda, pa vrlo brzo i na granice Carstva. Jedna od najugroženijih bila je ona na severu, prema Ugarskoj.

Pokazalo se da bez vojnog potencijala prethodne epohe država nije u stanju da je brani. Srem se odmah našao pod udarom ugarskih napada. Kralj Bela III (1173-1196) prešao je u ofanzivu protiv Vizantije na svim frontovima, pa i u Sremu. Ne zna se tačno kada, ali svakako pre 1182. godine, on je osvojio čitavu oblast između Save i Dunava. Vizantijska vlast je na tom području zauvek bila suzbijena. Zemun se tako osamdesetih godina XII veka ponovo našao pod vlašću Ugarske. Uklopljen je u njen upravni i vojni sistem. Prilike su se time znatno izmenile. Kao pogranični grad njegov odnos prema balkanskim zemljama znatno je zavisio od ugarske politike prema tim oblastima. Ona je, u početku vladavine Bele III, nastavila da se kreće u tradicionalnim okvirima saradnje sa srpskim vladarima XII veka. U to vreme je Stefan Nemanja već razvio široku borbu protiv vizantijske vlasti nad srpskim zemljama. Došlo je do neposrednog sadejstva ugarske i srpske vojske tokom 1183. godine. Zajedničkim operacijama osvojeno je Pomoravlje, oblast Niša i teritorija do Serdike (Sofije). Tada su se ugarski odredi povukli, a Srbija je nastavila samostalno ratovanje. Stefan Nemanja je, između ostalog, nastojao da ovlada deonicom važnog međunarodnog puta od Beograda, preko Niša, do Carigrada, odnosno da osvojeno trajno uključi u okviru svoje države. S tim ciljem njegovi poslanici upućeni su na dvor nemačkog cara Fridriha I Barbarose (1152 — 1190), koji se tada pripremao za pohod prema Bliskom Istoku. Početkom leta 1189. godine nemačka vojska je krenula uobičajenim putem kroz Ugarsku do Zemuna. Car Fridrih I stigao je sa svojim snagama krajem juna.

Nekoliko dana se zadržao u Sremu, a onda je 28. juna prešao Savu kod Beograda. Posle kraćeg zadržavanja nastavio je put dalje prema jugu. Početkom XIII veka Ugarska je, iznenada, izgubila svog najvećeg protivnika na južnim granicama, Vizantiju. Krstaški pohodi zapadno- -evropskih država, koji su oduvek izazivali veliko podozrenje u Vizantiji, pokazali su svoje pravo lice. U spletu raznolikih interesa, krstaši su 1204. godine upotrebili svoje oružje protiv hrišćanskog Carigrada. Grad je zauzet i Vizantijsko carstvo je raskomadano. Time su prilike u jugoistočnoj Evropi bitno izmenjene, a Ugarska je prešla u dalja osvajanja. Granica se pomera sa zemunskog područja na jug i već 1204. godine obuhvata Beograd. Sa malim prekidima Beograd je ostao pod ugarskom vlašću tokom XIII veka. Time je Zemun poceo da gubi obeležja pograničnog grada. Sve pojedinosti istorije Zemuna u XIII veku nisu poznate. Mogu se uočiti samo opšti okviri toga razvoja. Sredinom XIII veka Ugarska je doživela tešku krizu koju su izazvali Tatari svojim naletom na zemlje Srednje Evrope. Država je bila nemoćna pred njihovim silovitim napadima. Teško poraženi kralj Bela IV (1235 — 1270) povlačio se pred njihovom vojskom i sklonio se najzad u primorske gradove. Zemlja je bila prepuštena pljačkaškim pohodima Tatara. Po svoj prilici stradao je i Zemun.

U svakom slučaju, događaji 1241 — 1242. godine su ozbiljno pogodili privredu i društvo Ugarske. Tatarska najezda je srazmerno kratko trajala. Kada se zemlja počela oporavljati od strahota i nasilja, preduzete su opsežne mere da se razoreno obnovi i izgubljeno nadoknadi. Upravo tada pocinje doba unutrašnje kolonizacije u Ugarskoj. Stvoren je vremenom čitav niz novih naselja. Centralna vlast je pružala velike olakšice postradalom stanovništvu u nastojanju da se opusteli gradovi obnove, a novi razviju. Bela IV je podstiiao i doseljavanje stranaca, naročito Nemaca. Njihova uloga u privrednom životu Ugarske ubrzo postaje velika. Zanatlije i trgovci se pominju u drugoj polovini XIII veka u mnogim gradovima. O privrednom oživljavanju govori i podatak o prvim zemunskim trgovcima. Svakako da ih je bilo i ranije, ali pismeni trag o njihovoj delatnosti potiče iz 1287. godine. Navedeni su zajedno sa trgovcima iz Slankamena, prilikom plalianja uobičajenih dažbina. Preko Zemuna u Srema stizala je roba iz drugih krajeva na ugarski dvor. Zabeležene su pošiljke robe iz Vizantije i Bugarske 1264. godine.

U drugoj polovini XIII veka došlo je do upravnih promena u južnoj Ugarskoj. Sredinom toga veka je obrazovana Mačvanska banovina, koja je obuhvatala ugarske posede južno od Save, po svoj prilici i Beograd. Godine 1284. tu oblast je na upravu dobio kralj Stefan Dragutin i priključio je oblastima severne Srbije, kojima je gospodario posle abdikacije 1282. godine. U srpskoj tradiciji on je poznat kao „sremski kralj”. Zemun je ostao van Dragutinove oblasti, ali je imao velike koristi od privrednog napretka susednih predela i prijateljskih srpsko-ugarskih odnosa u to vreme. U crkvenom pogledu Zemun je pripadao katoličkoj arhiepiskopiji. Moguće je da su u drugoj polovini XIII veka na tom području otpočeli svoj rad i franjevci. Uticaj pravoslavne crkve na srpsko stanovništvo u Sremu i dalje se osećao. Tome je doprinelo oživljavanje delatnosti pravoslavnih sveštenika u Beogradu i Srbiji za vreme vlade kralja Dragutina (1284 — 1316). Papa Nikola IV je 1290. godine oštro osuđivao rad beogradskog episkopa „šizmatika”, koji je u okolnim krajevima širio svoj uticaj, gradio crkve i dovodio srpske sveštenike. Posle smrti kralja Stefana Dragutina, 1316. godine, izbile su žestoke srpsko-ugarske borbe. Vodile su se u Beogradu i Mačvi. Ishod je postao jasan tek 1319. godine. Srpski kralj Stefan Milutin nije uspeo da odbrani Beograd, pa je on ostao u sastavu Ugarske i tokom sledećih decenija. Zemun je u tim okolnostima, kao i ranije, imao ulogu važnog uporišta Ugarske u odnosu na susede. Sredinom XIV veka su obnovljene srpsko- -ugarske borbe. Kralj Lajoš I (1342 — 1382) je u nekoliko navrata preduzimao vojne pohode protiv Srbije. Pripreme su obično obavljane u Sremu. Sam Lajoš I se tu nalazio s vojskom juna 1354. godine, pre početka ofanzive protiv srpskog vladara.

Borbe su vođene u Šumadiji, gde se car Stefan Dušan suprotstavljao napadu s položaja u oblasti Rudnika. Vojska se povlačila istim putem. Nekoliko godina kasnije u Zemun opet stiže kraljevska vojska. Ona se 31. maja 1359. godine okupljala u Slankamenu, a zatim se jedno vreme zadržala u zemunskom kraju pre odlaska preko Save u Srbiju. I godine 1365. put je vodio ugarskog kralja preko Srema na novo bojište. Bio je to napad protiv Vidinske Bugarske. Osamdesetih godina XIV veka bugarsku su zahvatile teške unutrašnje borbe oko vlasti. Posle smrti kralja Lajoša I 1382. godine, jedan deo plemstva je poveo borbu protiv dvora i politike koju je on tada vodio. Među njima su se isticali predstavnici plemstva iz Hrvatske i južne Ugarske. Uživali su podršku bosanskog kralja Tvrtka I i srpskog kneza Lazara Hrebeljanovića. Borbe su se proširile na Srem, Mačvu i Beograd. Knez Lazar je svojim saveznicima u Ugarskoj uputio vojnu pomoć. Zna se da su se srpski konjanici borili u sremskoj i vukovskoj županiji protiv odreda koje je dvor uputio da suzbije otpor odmetnute vlastele. Zemun se tada našao na poprištu borbi.

Ustanak vlastele tada nije uspeo. Postepeno je novoizabrani kralj Žigmund (1387 — 1437) slamao otpor svojih protivnika. Njihove posede su zauzimale pristalice nove vlasti. Tada je i Srem ponovo došao pod vlast ugarskog kralja. Međutim, bez obzira na ratne vihore koji su povremeno zahvatali Srem i zemunski kraj, grad se tokom XIV veka znatno razvio. Privredna živost, koja se zapaža u čitavoj zemlji, ostavila je svog traga i u Sremu. Istorija trga sv. Dimitrija, potonje Sremske Mitrovice, otkriva i osnovne crte toga razvoja. Oživela je i trgovina i ona je, pored tradicionalnih privrednih grana kojima su se ljudi od davnina bavili u Sremu, dala pečat čitavom dobu. Zahvaljujući povlasticama i olakšicama koje su vladari pružali, ljudi su se upuštali u poslove koji su premašivali lokalne granice. To je vidljivo i u Zemunu, koji je, pored velike saobraćajnice koja ga je doticala, imao veoma povoljne uslove za takav razvoj. Zemun se vremenom znatno proširio. Osnovno jezgro činila je zemunska tvrđava, „grad ZEMLN”, srpskih izvora.

Podignuta je na mestu današnjeg Gardoša tokom XIV veka, a pripada tipu utvrđenja gotske epohe. Na izvanrednom položaju koji dominira okolinom, delimično na prostoru nekropole starog Taurunuma, izgrađeno je kameno utvrđenje sa osnovom gotovo pravilnog pravougaonika, koji se po svojim dimenzijama približava kvadratu. To je četvorougaona tvrđava koja na svakom uglu ima jednu okruglu kulu. Unutrašnje dimenzije grada su 32 x 30 m, sa malim odstupanjima, koja su nastala tokom gradnje. Ulazna kapija se nalazila na severnoj strani grada. Bedemi su građeni od lomljenog kamena, dok je obloga izvedena od opeka formata 7 x 18 x 35 cm. Uz samu tvrđavu stanovnici Zemuna su počeli da podižu svoje domove. Naselje se širilo pored grada i oko njega i spuštalo u podgrađe. Tako su vremenom obrazovane dve celine, kao i u mnogim drugim gradovima, i ljudi su ih nazivali Gornji i Donji Zemun.

Postoje sigurni dokazi da je taj proces, u osnovnim crtama, bio završen tridesetih godina XIV veka. Nešto kasnije, 1368. godine, čitavo naselje je nazvano „zemunska varoš”. Ovu topografsku sliku Zemuna dopunjuju arheološki nalazi. Pored arheoloških istraživanja delimično obavljenih na Gardošu, postoje podaci i za podgrađe. U Sinđelićevoj ulici su pronađeni keramički predmeti XIV — XV veka. To su dva pelinjaka u obliku pehara i jedan u obliku kupe. Pripadaju grupi tzv. ugarske keramike. Posle bitke na Kosovu 1389. godine, Turci su sve prisutniji u srpskim zemljama. Njihove čete izbijaju po prvi put i na ugarsku granicu. Pored manjih sukoba, zabeležen je i jedan njihov napad na Zemun. Izvršen je 1396. godine. Tada su turski odredi prodrli u Srem, napali naselje sv. Dimitrija (današnja Sremska Mitrovica), opljačkali ga i raselili, a zatim su udarili na Zemun i razorili ga. Time počinje epoha neprekidnog straha od njihovih napada. Život Zemuna je zavisio najneposrednije od sudbine Beograda. Početkom XV veka prilike su se nešto normalizovale. Približavanje despota Stefana Lazarevića Ugarskoj i dobijanje Beograda i Mačve od kralja Žigmunda, krajem 1403. ili početkom 1404. godine, izmenilo je u mnogome istoriju čitavog kraja. Privredni i društveni razvoj Beograda, koji je tada prvi put u svojoj istoriji postao prestonica srpske države, uticao je na niz promena u široj okolini. Srpski vladar je stanovnicima Beograda dodelio velike privilegije, pravnu sigurnost i privredne olakšice za poslovanje po Srbiji, ali i u susednim zemljama.

Despot Stefan je sklopio ugovor s ugarskim kraljem kojim su regulisani uslovi rada beogradskih trgovaca, kao i carinske povlastice koje mogu da uživaju. Sve je to doprinelo da se Beograd razvio u privredno i kulturno središte zemlje. Pored srpskih trgovaca, vrlo živu delatnost su razvili Dubrovčani. Trgujući raznovrsnom robom, oni su odlazili preko Beograda i Zemuna do udaljenih tržišta Ugarske. Bilo je to vreme kada su vojnike na drumovima oko Zemuna zamenili trgovci, a mali brodovi žitelja Beograda i okolnih mesta zaposeli su tokove Save i Dunava. Ugarskoj je tada Srbija bila izuzetno važan saveznik. Turska opasnost je zbližila dve zemlje. Ugarski kralj je despotu Stefanu u više navrata darovao prostrane posede u Ugarskoj. Srpska vlastela takođe stiče imanja u južnoj Ugarskoj. Među njima je bio i veliki čelnik Radič Postupović, koji je verovatno oko 1410 — 1420. godine dobio grad Kupinik (Kupinovo) na Savi sa okolnim selima. Taj se grad dugo nalazio pod srpskom upravom. Kasnije je pripao Đurđu Brankoviću u njegovoj porodici, a zatim i poslednjim srpskim despotima koji su stolovali u Sremu. Ostaci toga grada su vidljivi i danas. Bio je sličan zemunskom gradu. To je utvrđenje četvorougaone osnove sa kulama na uglovima. Jedna od njih je bila kružna, a ostale različite: jedna osmougaona, a druga šestougaona.

Na severoistočnoj strani grada se nalazila ulazna kapija. Gradske kule su u prizemlju bile sasvim zatvorene, tako da se u njih moglo ući tek kroz otvore na prvom spratu, po svoj prilici pokretnim stepenicama, koje su bile uklanjane u slučaju opasnosti. Bedemi su građeni od lomljenog kamena i opeke. U unutrašnjosti grada su otkriveni tragovi jedne velike građevine. Posle smrti despota Stefana Lazarevića, 1427. godine, Zemun se našao u kovitlacu događaja koji su zahvatili čitavo područje. Na vest o smrti saveznika, kralj Žigmund je sa vojskom pohitao prema Beogradu, čvrsto rešen da traži predaju grada Ugarskoj. Početkom septembra 1427. godine on se već nalazio pred Beogradom, ulogoren u zemunskom kraju. Odatle je vodio duge pregovore s novim srpskim vladarem Đurđem Brankovićem, koji je stigao u Beograd. Preko dva meseca je ugarski kralj boravio u okolini Zemuna. Njegova vojska je prodrla u Srbiju i nadmetala se s turskim odredima koje je sultan takođe uputio da haraju zemljom. Beogradska drama se približavala svome kraju. Napadnuta sa severa i juga, Srbija je bila prinuđena da se nagodi s jednim susedom. Despot Đurađ Branković je predao Beograd Ugarskoj u poznu jesen 1427. godine. Zemun je time mnogo izgubio.

Ponovo je bio podređen vojnim potrebama ugarske granice. To je postalo naročito vidljivo kada su Turci 1427. godine preuzeli Golubac. Njihovi brodovi su na taj način stekli važno uporište na Dunavu. Bez ikakvih teškoća oni su dolazili do Beograda i Zemuna, a to je unosilo veliku nesigurnost u život ljudi nastanjenih duž obala reke. Na drugoj strani, to je nagnalo ugarsku da posveti više pažnje izgradnji i opremi rečne flote u tim gradovima. Zemun se tada nalazio pod vlašću despota Đurđa Brankovića. Tako ga je opisao francuski putnik Bertrandon de la Brokijer, koji je 1433. godine stigao u Beograd. Sredinom toga veka sam Đurađ Branković, nabrajajući svoje posede, pominje izričito Zemun, Slankamen, Kupinik (Kupinovo) i Mitrovicu. Stanovnici Zemuna su tokom XV veka doživeli više turskih napada. Među najvećima bili su oni 1440. i 1456. godine. Sultan Murat II je 1440. godine preduzeo veliku višemesečnu opsadu Beograda. Bilo je predviđeno da najveći teret napada ponese kopnena vojska, koja je sa svih strana opkolila grad. Međutim, u napadu su učestvovali i turski brodovi koji su Dunavom doplovili do zidina Beograda. Tada je i Zemun bio izložen velikoj opasnosti. Kada je ona minula, pokazalo se da Turci ipak nisu uspeli da zavladaju rekama i time preseku vitalnu vezu između Zemuna i Beograda. To je, pored ostalog, presudno delovalo na ishod čitave opsade. Turske čete su se tada razlile po Sremu. Još opasniji bio je turski napad 1456. godine.

Sultan Mehmed II, slavom ovenčani osvajač Carigrada, gajio je najsmelije nade kada se zaputio prema Beogradu. Bio je uveren da je reč samo o jednoj etapi u osvajanju Ugarske. Tu, pod bedemima Beograda, odlučivala se i sudbina Zemuna. Žitelji grada su najneposrednije učestvovali u odsudnim trenucima boja. Odbranu ugroženog područja preuzeo je Janko Hunjadi, a svesrdno mu je pomagao despot Đurađ Branković. Njima se pridružio vođ krstaške vojske Jovan Kapistran. Rat protiv Turaka je tada dobio razmere prvorazrednog evropskog događaja. Krstaški rat je propovedan u više evropskih država, naročito u Srednjoj Evropi. Šarolika dobrovoljačka vojska se postepeno slivala putevima Ugarske prema Zemunu i Beogradu. U Petrovaradinu je asiški episkop Franja prihvatao krstaše i upućivao ih dalje prema Zemunu. Od prvih manjih odreda koji su stigli u proleće 1456. godine, do pred samu bitku, čitav jedan mali svet raznorodnih skupina ljudi našao se u zemunskom kraju. Bile su to čete gradske i seoske sirotinje iz Nemačke, Austrije, Ugarske, Poljske, Češke, studenti i đaci, uglavnom nevični borbi protiv Osmanlija. Hunjadi je duboko sumnjao u efikasnost njihovog delovanja. Glavni stan vojske se nalazio kod Zemuna.

Tu je boravio i propovednik Jovan Kapistran. Odabrane grupe krstaša su otuda prebacivane u Beograd. Sam Kapistran je 2. jula 1456. godine boravio u Beogradu i odmah se sledećeg dana, vratio u Zemun. Tada su bile u jeku pripreme za organizovanje hrišćanske flote u Slankamenu. Time su rukovodili Hunjadi i despot Đurađ Branković. Dok su brodovi prikupljani sa svih strana i opremani za predstojeće operacije, bitka za Beograd je započela. Sve nade su polagane u prodor hrišćanske flote, koja je krenula iz Slankamena prema Beogradu. Turski brodovi su bili raspoređeni na Dunavu kod Zemuna. Da bi se uspešnije suprotstavili napadu, oni su bili međusobno povezani lancima. Turski obruč oko Beograda se stezao, a srazmerno malobrojni branioci, bez pomoći spolja, nisu mogli dugo da odolevaju. Tako je ishod sukoba na Dunavu u velikoj meri određivao dalji tok događaja. Obe strane su pridavale ogromni značaj odmeravanju snaga na reci. Zato je ta borba, vođena 14. jula 1456. bila veoma krvava. Odlučujuću ulogu su imali Srbi, posada hrišćanskih brodova. Oni su se, kako svedoči očevidac rodom iz Italije, Jovan Taljakoco, neustrašivo borili i njih su se Turci najviše bojali. Već u prvom naletu hrišćanska flota je uspela da razbije turski bojni poredak.

Razvila se bespoštedna bitka za svaki brod. U trenucima odlučujućeg sukoba isplovili su srpski brodovi iz Beograda i napali Turke s leđa. Došlo je do pometnje i poraza sultanovih snaga. Turske lađe su delom bile potopljene, delom zarobljene ili su se razbežale. Rečni put je bio oslobođen i grad je opet mogao da uspostavi vezu sa Zemunom. Odmah su doturena pojačanja opsednutima u Beogradu. Hunjadi i Kapistran su u više navrata dolazili u logor krstaške vojske kod Zemuna. Za vreme opšteg juriša turske vojske na Beograd, 21. jula 1456. godine, Hunjadi se nalazio na brodu ploveći između dva grada. Uz ogromne žrtve, iako su janičari već bili prodrli u tvrđavu, branioci su protivnapadom porazili napadače. Time je u taj mah spasen i Zemun, kao i čitava okolina. Sultan je naredio povlačenje svojih odreda, uklonjeni su raznobojni šatori, koji su gotovo preplavili beogradska predgrađa. Kada je prošlo najgore, isprečio se novi neprijatelj. Buknula je epidemija kuge, koja se brzo širila i odnosila žrtve među iznurenim ljudima. Gotovo istovremeno je zahvatila i Zemun. Neznanih žrtava je bilo mnago. Oboleli su tada, među ostalima, i Hunjadi i Kapistran. Prvi je umro početkom avgusta, a drugi nešto kasnije. Sultan Mehmed II nije uspeo da osvoji Beograd ni da pokori Zemun, ali je njegova osvajačka politika bila jasna.

Bilo je samo pitanje vremena kada će se ona obnoviti i kojim he pravcem da se ostvaruje. Beć 1459. godine uspeo je da konačno potčini Srbiju, a Dunavom su ovladali turski brodovi. Pritisak Osmanlija je zahtevao reorganizaciju ugarskog odbrambenog sistema. Doba kralja Matije Korvina (1458 — 1490) je i poslednje poglavlje organizovane borbe protiv Turaka. Njegov otac Janko Hunjadi je tu borbu vodio u Srbiji i na drugim ratištima. Matija Korvin je bio prinuđen da pruža otpor u samoj Ugarskoj. Da bi se to uspešnije ostvarivalo, obrazovana je Beogradska banovina između 1460. i 1465. godine. Ona je po ugledu na slične tvorevine (jajačka i severinska banovina) imala da štiti preostale ugarske posede na turskoj granici. Obuhvatala je Beograd, Zemun i Slankamen. Bila je poverena dvojici banova, od kojih je jedan uvek morao biti prisutan na granici. Vladar je iz državne blagajne plaćao banove i podmirivao troškove vojske koja je bila raspoređena u Beogradu, Zemunu i Slankamenu. To su bili odredi konjanika, najamnika i posade ratnih brodova. Broj vojnika je određivao vladar prema konkretnim uslovima u svakome gradu. Najviše ih je bilo, u Beogradu, a nešto manje u Zemunu.

Najviše sredstava odlazilo je na održavanje brodova, plate posada i neophodnu opremu. Banovi su, uz ostalo, bili obavezni da se staraju o ispravnosti gradskih utvrđenja, kao i o funkcionisanju svih službi koje su bile vezane za bezbednost poverenog područja. Uspostavljanjem Beogradske banovine sredinom XV veka, stare i prisne veze Beograda i Zemuna samo su dobile novi vojno-administrativni okvir. Odavno se znalo da bezbednost jednog grada zavisi od opstanka drugog. Vremenom je odbrana naselja duž Dunava postajala sve važnija, a turski prodori recnim putem sve učestaliji. Beogradski banovi su samo u vreme redovnog priticanja novca iz državne blagajne bili u stanju da ispunjavaju svoje dužnosti. Takvih je perioda bilo malo, pa su poremećaji u vojnoj disciplini na granici postajali primetni. Ljudi su se razilazili na sve strane ili su na ugarskom dvoru tražili svoje prinadležnosti. Jednom su i Srbi, koji su činili posadu ugarskih brodova na Dunavu kod Beograda, ozlojeđeni nebrigom dvora, nastojali da izdejstvuju zaostale plate od samog vladara. Kada su u tome bili sprečeni, obratili su se svome sunarodniku, poznatom piscu Đorđu Sremcu, rečima: „Đurđu, pope, što to nama sramotu čine?”.

Turska osvajanja u Srbiji tokom XV veka izazvala su krupne promene u južnoj Ugarskoj. Decenijama Srbi postepeno beže pred Turcima. Najpre se sa juga sklanjaju u severne delove srpske države, naseljavaju predele oko Beograda i duž granice prema Ugarskoj. Kada su i tu bili ugroženi, napuštaju svoje domove i prelaze u Ugarsku. Beogradski banovi su, po naredbi vladara, bili dužni da prihvataju tzv. „prebege” sa turske teritorije. Obično su stupali u vojnu službu i naseljavali se u pograničnoj oblasti. Braneći svoja nova staništa, po pravilu prethodno opustošena, oni su štitili Ugarsku. Gotovo neprekidno je teklo to pomeranje stanovništva, ubrzano u vreme turskih nasilja i drugih nevolja. Kralj Matija Korvin je pružao utočište doseljenicima uviđajući koristi koje država može imati od njih. Posle 1459. godine on je raspolagao dostojanstvom srpskog despota u Ugarskoj. Dodeljivao ga je pojedinim članovima vladarske kuće Brankovića, a zatim i drugima. Sve je to doprinelo okupljanju srpske vlastele na novom tlu. Despot Vuk Grgurević je upravljao delovima nekadašnjih poseda Brankovića u Sremu (Kupinik, Irig), dok su sela u zemunskom kraju pripadala vlastelinstvu Dmitra Potrečića.

U novoj sredini Srbi su pažljivo negovali svoje tradicije, a spremnoštiu da učestvuju u svim ratnim pohodima protiv Turaka u Srbiji predstavljali su važno jezgro antiturske politike kralja Matije Korvina. U drugoj polovini XV veka ugarsko-turske borbe su dobijale u žestini i obimu. Kralj Matija je više puta dolazio u zemunski kraj i Beograd. Bilo je 1458, 1463. i 1475. godine. Taj deo, inače duge granice prema Turcima, smatrao je, s razlogom, presudno važnim za bezbednost zemlje. Svaki njegov boravak, pored ostalog, vodio je jačanju odbrane na tom sektoru. Krajem XV veka naglo su se pogoršale prilike u Beogradskoj banovini. Posle smrti kralja Matije Korvina 1490. godine nije više bilo uslova za održavanje odbrambenog sistema prethodnog doba. Novoizabrani kralj Vladislav II je u potpunosti zavisio od plemstva, koje mu je sve diktiralo i oduzimalo većinu prihoda. Neprekidno prazna državna blagajna nije uspevala da namiri ni najosnovnije potrebe beogradskog vojnog područja. Vojnici iz Zemuna i Beograda su napuštali svoja mesta u potrazi za boljim poslom i pouzdanijim gospodarem. Tada je među njima bilo dosta najamnika iz Češke i drugih oblasti Ugarske. Vezani jedino novcem, oni su lako odlazili na drugu stranu. Turci su to dobro znali. Kada su pripremali napad na Beograd 1494. godine, ugarski dvor je hitno snabdevao Zemun i Beograd vanrednim pošiljkama hrane i oružja. Pogranične tvrđave su oskudevale u osnovnim namirnicama i ratnom materijalu, Turski napad u jesen te godine osujetio je poznati vojskovođa Pavle Kinjiži. Tako je sprečen prodor neprijatelja u Srem. U takvim okolnostima nezadovoljstvo među vojnicima i u narodu je uzimalo ozbiljne razmere. Oktobra 1494. godine kralj Vladislav II je bio prinuđen da lično obiđe granicu, On se najpre zadržao u Petrovaradinu, a zatim je produžio prema Zemunu.

Manje isplate vojnicima vršio je na licu mesta. Međutim, velike dugove beogradskim banovima nije mogao da izmiri. Tada se širi praksa zalaganja pojedinih gradova i poseda u Ugarskoj na račun dugova. Banovi su sami izdržavali pogranične gradove, a kasnije su to naplaćivali u vidu novih poseda u Ugarskoj, rasla je njihova lična moć, a opadao sistem državne bezbednosti. Finansijska slabost Ugarske je vidno uticala na zapuštanje Zemuna i Beograda. Ratna istorija Zemuna je bacila u zasenak svakodnevni život ljudi u gradu. Malo sačuvanih podataka kazuje da privredna delatnost u naselju nije zamirala ni u najtežim uslovima ratne opasnosti. Tu su živele brojne zanatlije, a pored poljoprivrede i ribolova kojima su se meštani oduvek bavili, trgovina je uspela da se prilagodi prilikama koje su vladale na granici. Trgovalo se svim i svačim, između ostalog i oružjem. Ugarski sabor je 1498. godine pokušao da ograniči trgovinu bar onim predmetima koji neposredno slabe odbrambenu moć gradova. Privremeno je bila zabranjena trgovina ratnom opremom, oružjem i hranom. Međutim, sve te zabrane su malo mogle da utiču na svakodnevni život, Još je despot Đurađ Branković sredinom XV veka pokušavao da ozakoni balkansko-ugarsku trgovinu. Srbi, koji su živeli na obema stranama te granice, bili su posebno zainteresovani da se ona održava.

Kasnije, 1483. godine, učinjen je novi pokušaj da se to postigne, a u ugovorima iz 1503. i 1519. godine Ugarska i Turska su se sporazumele da to omoguće. Život je pobedio ratnu isključivost, a pogranični gradovi, među njima i Zemun, stekli su uslove da svoju trgovinu sa susednim područjima slobodno obavljaju. Zemun je pao pod tursku vlast 1521. godine. Odavno zapuštena Beogradska banovina je nespremno dočekala tursku ofanzivu, a pomoći sa strane nije bilo, Ma koliko lične hrabrosti bilo utkano u te poslednje časove borbe, neizbežno se nije moglo sprečiti. Velika vojska koju je predvodio sultan Sulejman Veličanstveni kretala se postepeno prema Beogradu. Jedan deo vojske je upućen da osvoji Šabac, Pošto je to obavljeno, jula 1521. godine je turska vojska prešla u Srem. Sultan je lično nadgledao operacije. U to vreme su u tabor napadača stigli poslanici despotice Jelene, udovice Ivaniša Berislavića. Turci su je nazvali „gospodarem Srema”. Njeni predlozi da se potčini sultanu su prihvaćeni, ali se ubrzo pokazalo da je to bila samo varka. Ona se povukla u Ugarsku, a Turci su zauzeli njen grad Kupinik (danas Kupinovo).

Veći deo Srema je bio opljačkan, „Letehu kao zmije krilate”, beleži srpski letopisac o događajima tih dana. Sultan je pod Zemun poslao jednog od svojih najsposobnijih vojskovođa, Piri-pašu. Razvila se žestoka borba. Branioci i žitelji grada su pokazali izuzetnu hrabrost. Pa ipak, grad je na juriš bio zauzet i nemilosrdno kažnjen: svi branioci su posečeni, a žene i deca odvedeni u tursko ropstvo, Jula 1521. godine grad je doživeo pravu katastrofu. Sultan je krajem toga meseca i lično došao u Zemun da ga razgleda i da izda naredbe za dalje operacije protiv Beograda. Bilo je jasno da su događajima u Zemunu teško poraženi i branioci Beograda. Slikovito je to zabeležio jedan od sultanovih pratilaca tvrdnjom da je padom Zemuna „Beogradu prebijena kičma”. Turci su zatim osvojili Beograd i čitav Srem. Pod njihovu vlast su tada došli Slankamen, Barič, Mitrovica, Karlovci i druga mesta. Nije imao ko da se ozbiljnije suprotstavi najezdi. Sultan je u Beogradu počinio ista nedela kao i u Zemunu, Srpsko stanovništvo je delom izginulo, a preostali deo je raseljen. Za oba grada jedna nova epoha je bila na pomolu. Ostaje trag da su u nju časno ušli.

– Dr. Jovanka Klić –