PUTOPISAC E. Čelebija je 1663. godine zabeležio da je u turskom Zemunu postojala muslimanska osnovna škola — mekteb.
Ovaj podatak je zanimljiv jer je to, do sada, prvi pomen o jednoj zemunskoj školi. U uslovima austrijske vladavine, 1728. godine ustanovljena je pri samostanu monaha kapucinskog reda nemačka osnovna škola, čiji je učitelj bio duhovno lice.
Već pre 1735. postavljen je svetovni učitelj, koga su izdržavali pripadnici ustanovljene rimokatoličke župe. U isto vreme i građani srpske nacionalnosti nastojali su da dobiju prosvetnu ustanovu i nakon pojave prvih privatnih učitelja 1745. godine, u neposrednoj blizini tada građene Nikolajevske crkve, počela je rad Opšta srpska osnovna škola za poduku pravoslavne mladeži u ilirskom ili takozvanom slavenskom čitanju i pisanju.
Ova škola je s izmenjenim nazivima radila u kontinuitetu do 1918, odnosno 1944. godine. Posle oslobođenja kao OŠ „Dušan Vukasović” ona je 1969. godine integrisana sa OŠ „Goce Delčev”, tako da tradicije prve zemunske škole u kojoj se predavalo na našem jeziku danas nastavlja OŠ „Goce Delčev”.
Godine 1755. nalazi se prvi pomen o Jevrejskoj školi u kojoj su učenici poučavani čitanju i pisanju i jevrejskom verskom učenju. U drugoj polovini XVIII veka visoki državni organi nastojali su da se školstvo unapredi, pa je jedan učitelj iz Petrovaradinske regimente 1774. godine poslat u Beč u cilju upoznavanja Opšteg školskog reda za sve nemačke normalne, glavne i trivijalne škole, koji je izradio i objavio saganski opat J. I. Felbiger, pisac tada poznate metodike (Methodenbuch).
U vreme ostvarivanja novih školskih propisa reorganizovana je i Nemačka škola u Zemunu. Ona je, dodeljivanjem višeg učitelja, stekla i viši rang. Naime, Gradska škola, kako je nazivana jer ju je izdržavala opština, imala je 1779. godine u sastavu dve škole:
Nižu, ili Trivijalnu, i Višu (Oberschule). Za ovu ustanovu sagrađena je na Velikom trgu lepa jednospratnica (1786), koju je Gradska škola koristila do 1914. godine, kad je za nju na današnjem Trgu JNA završena monumentalna stilska zgrada (OŠ „Svetozar Miletić”). Pod uticajem ovih promena Ilirska dvorska deputacija za vođenje srpskih poslova nastojala je da se unaprede i srpske škole pa su doneseni odgovarajući propisi. Organizovani su kursevi za učitelje, u nastavu su uvođena savremena pedagoška i didaktička shvatanja, a korišćeni su i novi uđžbenici i priručnici.
U poslednjoj deceniji XVIII veka osnovane su još dve škole. Ustanovljeni Grčki školski fond otvorio je 1794. godine Grčku školu u Donjem gradu. Skoro u isto vreme nastojali su i Gornjovarošani da ustanove školu, i to im je pošlo za rukom 1799. kad je počela redovna nastava u prizemnici, koja se nalazila u neposrednom susedstvu kasnije podignute crkve.
Tako je nastala škola koja danas radi kao OŠ „Gornja Varoš” (bivša Vladimir Nazor), u MZ „Branko Pešić“ u Gornjoj varoši. Predgrađe Franctal dobilo je, posle jedne privatne škole iz 1820., Trivijalnu mešovitu školu u kojoj se predavalo na nemačkom jeziku. Kontinuitet ove ustanove danas nastavlja OŠ „Petar Kočić”, u MZ „Sutjeska”. Gradsku školu pohađalo je sve više devojčica; zbog toga je odlučeno da se pri ovoj ustanovi otvori posebna škola za devojčice.
Godine 1822. počela je rad Trivijalna devojačka škola, koja je godinu kasnije dobila posebnu zgradu (Zmaj—Jovina ulica). U to vreme podignute su zgrade i za Srpsku školu: veća parterna zgrada kod Nikolajevske crkve i ugaona jednospratnica pored Bogorodičine crkve (1822 ). U spratnoj zgradi smeštena su odeljenja za srpsku i grčku decu i Školska biblioteka (1825).
Nešto kasnije (1828 ) sagrađena je prizemnica za Srpsku mešovitu školu u Gornjoj varoši. Zanimljiv je podatak da je u Gradskoj školi uvedena Opetovna (produžna) škola (1827), koju su pohađale i devojčice. Godine 1840. osnovana je Srpska ženska škola.
Bila je to prva škola za žensku decu u Srba. Sredinom XIX veka Gradska škola nazvana je Glavna škola (Hauptschule).
Trivijalne škole koje su bile u njenom sastavu postale su trorazredne. Međutim, težilo se i osnivanju srednje škole.
Ta želja ostvarena je 1858. kada je u sastavu Glavne škole otvorena dvorazredna Niža realna škola. Kasnije je ona postala trorazredna, pa četvororazredna — Mala realka. Godine 1879, kad je podignuta stilska dvospratnica u Gradskom parku, ova škola je prerasla u sedmorazrednu Veliku realku, a od 1895. u osmorazrednu Realnu gimnaziju.
Godine 1883. pri Velikoj realci osnovana je Trgovačka škola, koja je 1911. prerasla u četvororazrednu Trgovačku akademiju. Obe prve zemunske srednje škole rade i danas. Jedna s nazivom OC „Zemun”, odnosno OC za društvene i prirodno-tehničke delatnosti, a druga kao OC ekonomske struke — Ekonomska škola.
U srpskim školama predavalo se na narodnom jeziku, a u ostalim na nemačkom. Promene nastaju od 1871. godine kad je Glavna škola nazvana Opća pučka dječačka škola, a dve trivijalke — Opća niža pučka djevojačka škola ( u Donjem gradu) i Opća pučka mješovita škola (u predgrađu). Otada se u nastavu postepeno uvode srpskohrvatski jezik i udžbenici na našem jeziku.
To je važilo za sve pomenute škole i za one koje su osnovane u poslednjim decenijama prošlog veka: Viša djevojačka — 1884, Šegrtska, Drvorezbarska i Škola za pletivo košara — 1885. i Ženska stručna škola — 1894. godine.
Na Železničkoj stanici 1894. otvorena je Mađarska mešovita škola, koja je kasnije imala odeljenja i u Donjem gradu (Ul. Glavna 2), i u Gornjoj varoši (1897) — Niža pučka mješovita škola (Ul. cara Dušana 57), pri kojoj je 1911. počela rad i Šegrtska škola. Iste godine škola pomenutog naziva otvorena je i pri Nižoj pučkoj mješovitoj školi u Franctalu.
ZEMUNSKO ŠKOLSTVO OD 1918. DO 1941.
Posle prvog svetskog rata, u izmenjenim uslovima, nastankom jugoslovenske države, stanje u školstvu postepeno se menjalo. Donošeni su novi planovi i programi, a menjani su i nazivi škola. U Donjem gradu nastavile su rad: Državna realna gimnazija, i s njom spojena Trgovačka akademija (do 1924), Srpska škola, Dječačka škola sa Šegrtskom tikolom, Djevojačka, Viša djevojačka, Ženska stručna škola i Jevrejska škola. U Gornjoj varoši radila je Srpska mešovita škola i Pučka mješovita škola, a u Franctalu — Pučka mješovita škola.
Od početka dvadesetih godina promene su vidnije. Godine 1923. spojene su dve pomenute gornjovaroške škole i nova ustanova je do 1930. radila kao Drž. narodna osnovna škola — Gornji grad, a zatim s nazivom Drž. osnovna škola „Kraljević Andrej”. Škola u Franctalu dobija naziv DOŠ „Kraljica Marija”.
U Donjem gradu spojene su Đačka i Djevojačka škola, i, od 1925. godine, jedinstvena škola naziva se (do 1930 ) Drž. osnovna obospolna druga škola, a zatim Drž. osnovna škola „Kraljević Tomislav” (samo za devojčice).
Ženska stručna škola spaja se (1925) s ustanovljenom Građanskom školom. Nekadašnja Srpska škola takođe menja naziv i od 1930. je Drž. osnovna škola „Prestolonaslednik Petar” (samo za dečake). Godine 1925. pri nekim osnovnim školama ponovo se uspostavljaju opetovne škole (u Donjem gradu i predgrađima).
Tri godina kasnije Šegrtska škola postaje samostalna Trgovačko- -zanatska škola. Godine 1925. iz Drž. realne gimnazije izdvaja se Drž. ženska realna gimnazija, koja je radila do 1932. Posle pet godina obnovljena je kao Drž. mešovita nepotpuna realna gimnazija.
Matična škola je tada nazvana Drž. muška realna gimnazija. Izgrađivanjem predgrađa i povećavanjem broja stanovnika, koje je nastalo i doseljavanjem početkom tridesetih godina, DOŠ „Kraljević Andrej” otvorila je 1932. godine ogranak u Železničkoj koloniji (Novi grad). Škola je nazvana DOŠ „Đura Jakšić (danas OŠ „Gavrilo Princip”).
Godinu dana kasnije, iz iste škole („Kraljević Andrej”) izdvojeno je više od sto učenika i u Novom selu (Aleksandrovo) ustanovljena je DOŠ „Kralj Aleksandar I”.
Tradiciju ove škole nastavlja danas OŠ „Oton Župančić”.
Treba pomenuti da su pri nekim osnovnim školama otvarana odeljenja za defektnu, slabomislenu decu (DOŠ „Prestolonaslednik Petar”, DOŠ „Kraljević Andrej” i dr.), da su, osim postojećih zabavišta u Donjem gradu (Zadruga Srpkinja Zemunkinja, Školskih sestara, itd.), otvarana odeljenja za decu predškolskog uzrasta i pri nekim školama („Kraljević Andrej”, „Kraljica Marija”, „Kralj Aleksandar”) i da je početkom septembra 1939. otvorena privatna muzička škola — filijala Muzičke škole „Stanković” u Beogradu.
To je začetak današnje Muzičke škole „Kosta Manojlović” (niža i srednja), u Svetosavskoj ulici 9. U ovu grupu treba uvrstiti i specijalne škole zasnovane u domovima za slepe i gluvoneme kod Konjičke škole. U spisku tadašnjih škola ne može se izostaviti prva visokoškolska ustanova u Zemunu.
Godine 1932, posle izgradnje nove zgrade u Gradskom parku, preseljen je beogradski Poljoprivredno-šumarski fakultet, u kome je 1933. počela redovna nastava. Najzad, od 1931. godine radila je i jedna stručna škola za odrasle. Bila je to Centralna škola za policijske izvršne službenike (stražare pripravnike i agente), tzv. Policijska škola, koja se nalazila u spratnoj zgradi na uglu Ul. 22. oktobra i Tvorničke. Pisci istorije Zemuna već davno su izrekli ocenu da je Zemun pridavao značaj razvoju prosvetnih ustanova.
Ta lepa tradicija održala se do naših dana.
